هنروتجربه- مریم شاه‌پوری: پیش از این‌که «محبوب» اثر یورگوس لانتیموس (درام تاریخی تحسین‌شده‌ای که داستان رقابت دو زن درباری برای جلب توجه ملکه انگلیس را به نمایش می‌گذارد) جشنواره بین‌المللی فیلم استکهلم در ۱۸ نوامبر (۲۷ آبان) را به پایان برساند، این رویداد ۱۵۰ فیلم را برای تماشاگران نمایش می‌دهد که ۳۹ درصدشان را فیلم‌سازان زن کارگردانی کرده‌اند؛ درصدی که از بیش‌تر جشنواره‌های بین‌المللی بالاترست.
بیست‌ونهمین دوره از جشنواره استکهلم از ۷ نوامبر (۱۶ آبان) با اولین نمایش جهانی «اکس و وای» به کارگردانی آنا اودِل کارش را آغاز می‌کند؛ فیلمی که بازیگوشانه مفاهیم هویت جنسی را مورد بررسی و کاوش قرار می‌دهد. «اکس و وای» یکی از آثار کنجکاوی‌برانگیز این رویداد سینمایی است، چون فیلم اول کارگردانش حسابی تحسین شد و جایزه فیپرشی جشنواره ونیز را هم برنده شد؛ و البته در مهم‌ترین رقابت سینمای سوئد یعنی جشنواره گولدباگز، جوایز بهترین فیلم و فیلم‌نامه را برنده شد.
«اکس و وای» یکی از ۲۲ فیلمی است که برای تصاحب اسب برنزی، مهم‌ترین جایزه جشنواره استکهلم رقابت می‌کند؛ رقابتی که البته به فیلم‌سازانی با نهایتاً سه فیلم محدود شده است. از این میان، ده فیلم توسط فیلم‌سازان زن کارگردانی شده‌اند از جمله «کفرناحوم» (نادین لبکی)، «خدمتکار» (لایلا آویله) و «اسکیت کیچِن» (کریستال موزِل). از دیگر عناوین جشنواره می‌توان به این فیلم‌ها اشاره کرد: «دختر» (لوکاس دونت/ که در جشنواره کن برنده جایزه فیلم اول شد)، «حیات وحش» (پل دِینو)، «پیدایش» (فیلیپ لِساژ) و اولین فیلم هیروشی اوکویاما با نام «عیسی» که یکی از برندگان دوره اخیر جشنواره سن سباستین است.
ریاست جشنواره استکهلم با گیت شِینیوس است که یکی از بنیان‌گذاران این رویداد در سال ۱۹۹۰ است و یکی از معدود دبیران زن جشنواره‌های رده الف. شینیوس می‌گوید سختکوشی آن‌ها در طول سال‌های گذشته در خصوص تعداد فیلم‌هایی که زنان ساخته‌اند و به بخش رقابت جشنواره راه پیدا کردند، جواب داده است؛ و این درصد بالا که از میان شش هزار عنوان ارسالی انتخاب شده‌اند، اصلاً تصادفی نیست: «این آماری است که ما با فعالیت‌های مستمر و درخواست از فیلم‌سازان زن برای ارسال آثارشان به آن دست یافتیم؛ و البته که انتخاب‌های ما بر اساس کیفیت هنری این فیلم‌ها بوده‌اند. این کار به‌شدت زمان‌گیر و دشوار بود اما ارزشش را داشت. با فهرست رقابتی که بیش از یک‌سوم آن را فیلم‌های اول تشکیل داده‌اند و هشتاد درصد بخش «کشف» را فیلم‌هایی به کارگردانی زنان تشکیل داده‌اند، تردیدی وجود ندارد که در حال عبور از دورانی کهنه هستیم و نام‌های جدیدی در آستانه کشف قرار دارند.»
شینیوس درباره توجه جشنواره استکهلم به سینماگران زن هم می‌گوید: «فوق‌العاده است که آدم‌های بیش‌تر و بیش‌تری می‌خواهند شرایط را بهبود ببخشند و به کارگردانان زن بیش‌تری فرصت ساختن فیلم بدهند و در ضمن، از نمایش آثار آن‌ها در مهم‌ترین جشنواره‌های جهان استقبال می‌کنند. استکهلم کم‌وبیش همیشه به پررنگ کردن فیلم‌سازان زن تمایل نشان داده است. من که در سال ۱۹۹۰ به صنعت جشنواره‌های سینمایی وارد شدم، یکی از دو دبیر جشنواره زن در سطح الف بودم و در کنار شیلا ویتاکر در جشنواره فیلم لندن BFI شگفت‌زده شدم از نابرابری چشمگیری که میان زنان و مردان وجود داشت. در ابتدا فکر می‌کردم با سرعت به‌مراتب بیش‌تری بر تعداد زنان کارگردان افزوده خواهد شد.»
ناگفته نماند که لانتیموس خودش یکی از فیلم‌سازان محبوب استکهلم است که در سال ۲۰۰۹ برای «دندان نیش» برنده جایزه اسب برنزی شد و شش سال بعد، این فیلم‌ساز یونانی جایزه ویژِنِرِی را دریافت کرد؛ جایزه‌ای که امسال به فیلم‌ساز درجه یک ایرانی اصغر فرهادی خمیرسد که جشنواره فیلم کن ۲۰۱۸ را با «همه می‌دانند» (که در استکهلم نیز روی پرده خواهد رفت) افتتاح کرد.
مری هَرِن کارگردان آمریکایی که فیلم‌های «روانی آمریکایی» و «من اندی وارهول را هدف قرار دادم» را در کارنامه دارد، برای دریافت جایزه دستاورد یک عمر به استکهلم می‌آید. جدیدترین فیلم او با عنوان «چارلی می‌گوید» تصویری از خانواده بدنام منسن است. این فیلم اولین نمایشش را در منطقه نوردیک در این رویداد تجربه می‌کند. جایزه دستاورد استکهلم نیز نصیب گانل لیندبلوم بازیگر فیلم‌های اینگمار برگمان میشود که تجربه کارگردانی در سینما و تئاتر را داردذ.
اما موضوع مهم دیگری که در جشنواره استکهلم امسال خودنمایی می‌کند این است که فیلم افتتاحیه، سوئدی است و این اتفاق در جشنواره‌ای که معمولاً فیلم‌های نوردیک اندکی را برای ارائه دارد، واقعاً جالب توجه است. دبیر جشنواره در این خصوص می‌گوید: «تمرکز ما بر فیلمی بین‌المللی است و همواره هدف‌مان این بوده است که به بالاترین کیفیت ممکن دست پیدا کنیم. ما احساس نمی‌کنیم که نیازی به عرضه آثار یک منطقه به‌خصوص وجود دارد اما زمانی که یک فیلم نوردیک مناسب برای نمایش پیدا می‌کنیم و می‌توانیم با سازندگانش به توافق برسیم، خوش‌حال می‌شویم.»
شینیوس به‌جز «اکس و وای» توصیه می‌کند سینمادوستان دست‌کم باید فیلم‌های «دختر»، «Los Silencios» و «پرندگان مهاجر» را هم در اولویت داشته باشند و فرصت تماشای آن‌ها را از دست ندهند.
- ورایتی