طرحی تازه برای رونق فیلم های خاص و تجربی
بهمن عبداللهی
فراخوان گروه سینماهای هنر و تجربه
گروه سینماهای «هنر و تجربه» ۱۴ تیرماه امسال با انتشار فراخوانی از سازندگان فیلم‌هایی که در تعریف این گروه از سینماها می‌گنجند، دعوت کرد تا آثار خود را به دبیرخانه این گروه ارائه دهند. بر اساس این فراخوان گروه سینماهای «هنر و تجربه» طرحی برای اکران آن دسته از فیلم‌های با ارزشی که در میان آثار غیرتجاری و اکرانشان می‌تواند جایگاه شایسته و درخور سازندگان آنها را در جامعه سینمایی روشن کند و به ارتقای دانش سینمایی تماشاگران و ارتقای کیفیت هنری سینمای ایران کمک کند، ارائه دادند. در این طرح «فیلم هنری» به اثری سینمایی – در هر قالب زمانی کوتاه و بلند و داستانی و مستند و انیمیشن و… – گفته می‌شود که فرم و محتوای آن تمایلات و حساسیت‌ها و کنجکاوی‌های زیبایی‌شناسانه تماشاگران را برانگیزد و ذوق و سلیقه بصری آنان را ارتقا دهد. « فیلم تجربی» نیز به اثری گفته می‌شود که شیوه‌های تازه‌ای در بیان و روایت سینمایی در آن تجربه شده باشد که سینمای تجاری و عامه‌پسند به سوی آن نمی‌رود. البته برخی از فیلم‌های متفاوت و برتر سینمای بدنه هم که حاوی جنبه‌های هنری و تجربی هستند و به دلیلی امکان این را دارند که جایی در اکران سینمای بدنه پیدا کنند، می‌توانند در چارچوب این طرح نیز به نمایش درآیند.
شرایط ارائه و اکران فیلم‌ها در این گروه از این قرار است:
– هر شخص حقیقی یا حقوقی می‌تواند فیلم خود را متقاضی نمایش در اکران گروه سینماهای هنر و تجربه کند.
– دریافت پروانه نمایش فیلم از سازمان سینمایی کشور از ضروریات نمایش فیلم در این گروه سینمایی است.
– درخواست برای نمایش فیلم در این اکران توسط مالک یا نماینده رسمی ایشان عملی است. موافقت با نمایش فیلم‌ها در این طرح بر اساس نظر اعضای شورای سیاستگذاری طرح امکان‌پذیر است.
– رعایت استانداردهای فنی فیلم‌ها (کیفیت صدا و تصویر) برای احترام به حقوق مخاطبان از الزامات پذیرش نهایی فیلم‌ها است.
– هزینه کمک مالی به هر فیلم بلند سینمایی برای تبلیغات و اطلاع‌رسانی از محل بودجه این طرح پیش‌بینی شده و شورای سیاستگذاری بر اساس پیشنهاد مدیریت اجرایی میزان این کمک مالی را به فیلم‌ها تعیین خواهد کرد. مبلغ تعیین‌شده توسط واحد تبلیغات طرح هزینه خواهد شد.
– هزینه کمک مالی به هر فیلم مستند برای آماده‌سازی ۲۰ میلیون ریال و هر فیلم کوتاه برای آماده‌سازی ۵ میلیون ریال است.
– مدیریت اجرایی طرح از هر گونه مشارکت سینماگران و مالکان فیلم‌ها در تبلیغات و اطلاع‌رسانی فیلمشان استقبال می‌کند.
– ارائه نسخه دیجیتال استاندارد فیلم‌ها برای نمایش در سینماها توسط مالکان فیلم‌ها ضروری است و بودجه‌ای در این زمینه در طرح پیش‌بینی نشده است.
– فروش بلیت به هر میزان در سالن‌ها جزو حق‌السهم مالک فیلم است و سهم سینماها از بودجه این طرح پرداخت خواهد شد.
– نحوه چینش، آغاز، ادامه و پایان اکران فیلم‌ها در آیین‌نامه جداگانه‌ای اعلام می‌شود.
– فرایند آماده‌سازی، تبلیغات و پخش فیلم‌ها توسط مدیریت اجرایی طرح و طی قراردادی با مالک یا نماینده رسمی ایشان انجام خواهد شد.
– زمان آغاز اکران فیلم‌های هنر و تجربه پس از مشخص شدن سالن‌های سینمای گروه در تهران و هماهنگی‌های لازم با شورای صنفی نمایش متعاقباً اعلام خواهد شد. بدیهی است در صورت اعلام آمادگی سالن‌های نمایش فیلم در هر نقطه از سراسر کشور مدیریت اجرایی نسبت به نمایش فیلم‌های طرح در آن سینماها نیز اقدام خواهد کرد.
اکران فیلم‌های <مخاطب خاص> مقوله و بحث تازه‌ای در سینمای ایران نیست. نگاهی گذرا به خبرهای دوران ۱۰ ساله گذشته نشان می‌دهد که بحث اکران فیلم‌های غیرتجاری، تجربه‌گرا و خلاقانه تحت عناوینی همچون «اکران فیلم‌های مخاطب خاص»، «اکران فیلم‌های آسمان باز» و غیره همواره مطرح بوده است. اما ظواهر امر نشان می‌دهد هیچ یک از بحث‌ها و چالش‌ها، یا طرح‌ها و برنامه‌ها به نتیجه و روش روشنی ختم نشده است.از سال گذشته که دولت یازدهم روی کار آمد و متعاقباً دکتر ایوبی در رأس سازمان سینمایی قرار گرفت، امید به بهبودی اوضاع در هم ریخته و آشفته سینما هم رنگ گرفت و نشاط به فضای عمومی سینما بازگشت. مدیران جدید با دست‌های پر از طرح و برنامه آمدند تا ساختارهای سینما را از ریشه و اساس تغییر دهند. یکی از این طرح‌ها راه‌اندازی «گروه سینماهای هنر و تجربه» است که برای کارگردانان جوان، تازه واردها، فیلمسازان تجربه‌گرا و تمام کسانی که سینما را نه به عنوان صنعتی پولساز بلکه هنری تأثیرگذار می‌پندارند خبر خوشی به شمار می‌آید.این ایده اگرچه در ظاهر همان قاعده و شکل طرح‌های پیشین را در بردارد، اما تا اینجای کار – حداقل در تدوین برنامه و روش‌های اعلام شده – قابل دفاع به نظر می‌آید. در بررسی این هفته، به ماهیت و محتوای طرح گروه سینماهای هنر و تجربه پرداخته‌ام.
سابقه ۱۰ ساله
سینما تک‌ها، نمایش‌های فیلمخانه‌ای و اکران‌های خصوصی و محفلی ماجرای جدیدی برای اهل سینما و عاشقان هنر هفتم نیست، اما از دورانی که تعداد تولیدات سالانه سینما از ظرفیت کلی اکران و نمایش تجاوز کرد و به تعبیر دیگر ترازوی عرضه و تقاضا به هم خورد، یک چالش مهم میان تولیدکننده و شورای صنفی نمایش (مرجع اکران فیلم‌ها) در گرفت. از یک سو کارگردان و تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار توقع داشتند وقتی مجوز ساخت گرفته و با هزار دغدغه و گرفتاری مجوز نمایش دریافت کرده‌اند فیلمشان را روی پرده بفرستند و از سوی دیگر برخی سینماداران و تجاری‌سازان (معمولاً به آنها مافیای پخش هم می‌گویند) بر این باورند که سینماها ورشکسته‌اند و در شرایطی که فیلم‌های تجاری با ید و بیضای آنچنانی نمی‌توانند در حد مقبول فروش کنند، این چه انتظاری است که فیلم‌های مخاطب خاص را روی پرده سینماها بفرستیم؟ آرای هر دو طرف هم در جای خود منطقی به نظر می‌رسید. دولت وقت هم در این میانه ترجیح می‌داد که مردم را از سینماها پراکنده نکند و تا آنجا که امکان دارد به سمت سینما بکشاند (جای بحث درباره پایین آوردن ذائقه تماشاگر و سلیقه در ۸ سال گذشته اینجا نیست و در جای دیگری به آن خواهم پرداخت) سابقه اجرای طرح اکران در سینماهای مخصوص برای مخاطب ویژه آثار تجربه‌گرا، خلاقانه و اساساً غیرتجاری به سال ۸۳ بازمی‌گردد. هر چند در دهه ۶۰ و ۷۰ تلاش‌هایی برای اکران فیلم‌های خارجی صورت گرفت، اما در آغاز دهه ۸۰ طرحی تحت عنوان «آسمان باز» در تعدادی از سینماها اجرا شد که فیلم‌هایی همچون چند تار مو (ایرج کریمی)، قدمگاه (محمدمهدی عسگرپور)، خاموشی دریا (وحید موسائیان)، سیمای زنی در دوردست (علی مصفا) و … برای مخاطبان جدی‌تر، تماشاگران حرفه‌ای و منتقدان سینمایی نمایش داده بود. این برنامه در ابتدا مورد توجه رسانه‌ها و سینماگران قرار گرفت اما خیلی زود (به هر دلیل) متوقف شد. چند سال بعد شورای صنفی نمایش با ریاست مهدی کرم‌پور همین طرح را تحت عنوان «اکران مخاطب خاص»پیگیری کرد و باز هم به سرعت رو به فراموشی گذاشت، درواقع نه تماشاگران جدی‌تر موفق شدند محل یا سینمایی برای دنبال کردن آثار مورد نظر شناسایی کنند و نه کارگردانانی که فیلم‌هایشان در انبارها خاک می‌خورد موفق شدند به چشم‌انداز روشنی دست یابند. این ماجرا در دوره مدیریت شمقدری (معاون و بعدها رئیس سازمان سینمایی) با وضع نامطلوب‌تری مواجه شد. این طرح در سال ۹۰ به محمد درمنش سپرده شد. او هم مثل مدیران بالادستی از طرح و برنامه‌های عملیاتی و دقیق خبر می‌داد اما در عمل نه‌تنها رضایت کارگردانان جا مانده از اکران جلب نشد و تماشاگران هم در کلاف سردرگم اکران مخاطب خاص باقی ماندند، بلکه مدیران ارشد سازمان سینمایی هم ترجیح دادند در سال ۹۱ و ۹۲ کرکره این طرح را پایین بکشند. درمنش هم در مواجهه حضوری با خبرنگاران معمولاً از نبود بودجه شکایت می‌کرد و درباره وعده‌های گذشته مبنی بر اکران ۱۴ فیلم در ۴ ماه و در بهترین سینماهای تهران و شهرستان‌ها سخنی به میان نمی‌آورد.
طرح قدیمی، رویکرد جدید
در دوره مدیریت دکتر ایوبی یکی از مهمترین محورهای صحبت رئیس سازمان سینمایی پیدا کردن روش و راهکاری برای اکران فیلم‌هایی است که سینماداران و توزیع کنندگان علاقه‌ای به آنها ندارند، اما بسیاری از همین آثار- به اصطلاح‌نفروش- می‌توانند در ارتقای کیفی سینمای ایران و بخصوص بالا بردن ذائقه و سلیقه عامه تماشاگران مؤثر باشند (نقل به مضمون)
پس چندان غیرمنتظره نبود که در دفترچه «رویکردها، راهبردها و سیاست‌های کلان سازمان سینمایی دولت تدبیر و امید» یک بخش از فصل چهارم به تشکیل گروه سینماهای هنر و تجربه اختصاص پیدا کند. براساس مواد و بندهای این طرح از بیان ۵۰ تا ۷۰ فیلم تولید شده در طول هر سال ۱۰ تا ۲۰ فیلم در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند براساس این دفترچه هدف از این طرح ارائه پیشنهادی برای نمایش عمومی فیلم‌هایی است که از چرخه اکران تجاری جا می‌مانند ولی واجد چنان ارزش‌های سینمایی هستند که بتوان برای نمایش آنها در سالن‌های سینما برنامه‌ریزی کرد.در بخشی از این فصل آمده است: «در صورت در اختیار داشتن ۳ سالن با ۴ نوبت نمایش روزانه به طور سالانه تقریباً ۵۰۰۰ سانس در اختیار این گروه خواهد بود که با اختصاص ۲۰۰ سانس به هر فیلم می‌توان در هر سال بیش از ۲۵ فیلم را به نمایش درآورد و به سرعت از صف طولانی موجود فیلم‌های ایرانی درانتظار کاست. در حال حاضر بیش از ۱۰۰ فیلم ایرانی را می‌تـ‌وان در این دسته جای داد…»تجربه ثابت کرده (حداقل در این مورد خاص و با توجه به تجربیات گذشته) که برنامه‌ها و شیوه‌های روی کاغذ بسیار زیبا و امیدوار کننده هستند، اما در مرحله عمل موضوع به همین چند سطر و نوشته ختم نمی‌شود، بحث بودجه و اعتبار از یک سو، انتقادات و انتظارات از سوی دیگر و نیز حضور سازمان‌هایی که موازی کاری می‌کنند (همچون حوزه و شهرداری) هم ممکن است به میان بیاید و فضا را با آشفتگی و حتی توقف روبه‌رو کند. بنابراین طبیعی است که پیش از اجرا باید چالش‌ها، نقاط قوت و ضعف، احتمالات پیش‌بینی نشده و مواردی از این دست را نیز به دقت بررسی کرد. البته شواهد و قرائن نشان می‌دهد همکاران دکتر ایوبی طرح و برنامه خود را به اندازه کافی سبک و سنگین کرده‌اند.
فیلم‌ها و آدم‌ها
براساس حکم حجت‌الله ایوبی، شورای سیاستگذاری «سینمای هنر و تجربه» متشکل از جمال امید، هوشنگ گلمکانی، جعفر صانعی مقدم، شهرام مکری، محمدرضا فرجی، مجید مسچی، ایرج تقی‌پور، سیف‌الله صمدیان و امیرحسین علم‌الهدی هستند. این گروه که هر کدام تجربیاتی در سینمای کوتاه، تجربی، مستند اکران و توزیع دارند از حدود یک ماه پیش معرفی شده‌اند.
در خصوص این طرح علم‌الهدی به‌عنوان مسئول مستقیم به ایران می‌گوید: «۹۰درصد کار پیش رفته و بزودی جزئیات آن اعلام خواهد شد. فیلم‌ها مشخص می‌شوند و برنامه‌ای بلندمدت و دائمی برای اکران فیلم اعلام خواهیم کرد.»ایرج تقی‌پور هم هفته گذشته به ایسنا گفته بود: «تا سال۸۰ کمیسیون اکران، محلی بود که فیلم‌های سینمایی را درجه‌بندی می‌کرد و طبق این درجه‌بندی، فیلم‌های درجه «الف» لزوماً باید اکران گسترده‌ای می‌داشت و فیلم‌هایی که درجه «ج» می‌گرفتند، نمی‌توانستند به صورت گسترده اکران شوند. سال۸۰ این کمیسیون لغو شد و شورای پروانه نمایش جایگزین آن شد و متأسفانه فیلم‌هایی که نمی‌توانست مخاطب زیادی را به سالن‌های سینما بکشاند، عملاً از اکران گسترده محروم شدند.»وی با اشاره به اینکه طرح‌های قبلی به دلیل جدی نگرفتن وزارت ارشاد با مشکلاتی مواجه شد، تأکید کرده است: «از سال۸۰ تاکنون ۲۵۰ فیلم پشت صف اکران باقی مانده‌اند، همه آنها پروانه نمایش دارند و از این میان یک سوم بانگاه هنرمندانه ساخته شده که پیش‌بینی می‌شود سالانه حدود ۱۵ فیلم جدید هم ساخته شود که می‌توانند در گروه سینماهای هنر و تجربه اکران شوند.» وی با خوش بینی به این طرح نگاه کرده و از بودجه‌ای معادل ساخت یک فیلم متوسط به بالا در سینمای ایران برای طرح یاد شده حرف زده است.
ما می‌توانیم!
به نظر می رسد وعده جدید رئیس سازمان سینمایی در خصوص اعلام خبرهای جدید در آستانه روز ملی سینما (۲۱ شهریور) حاوی مطالبی در خصوص سینمای هنر و تجربه نیز باشد. اما به هر روی این طرح با جامعیت نسبی در حال چکش‌خواری است و امید می‌رود با اجرای صحیح، مداوم و اصولی هم تماشاگران حرفه‌ای سینما را راضی کند و هم کارگردانانی که به دنبال فروش و گیشه نبوده و تنها انتظارشان عرضه صحیح فیلم و ایجاد فضای مناسبی برای گفت‌وگو و نقد است، قانع کند. با همه این تفاسیر باید در انتظار ماند و در زمان مناسب به قضاوت در خصوص این طرح پرداخت.
