فرزاد موتمن یکی از فیلمسازهای تجربی به شمار می‌آید. فیلم «شب‌های روشن» او توانست توجه بسیاری از اهالی سینما و نیز تماشاگران را به خود جلب کند تا جایی که در این روزها بعد از ۱۰ سال از ساخته شدنش دوباره یک اکران محدود را تجربه کرد. با این‌همه او معتقد است که باید سازوکار درست چیده شود تا اکران‌ها خوب باشد. او به تجربه سال‌های گذشته چنین طرح‌هایی اشاره می‌کند. با او در این زمینه گفت‌وگو کردیم. او به فرهیختگان می‌گوید: «سال‌های پیش نیز چنین کاری کردند. دو فیلم نشان دادند و بعد فیلم را در سانس‌های چرخشی اکران کردند. » او به تجربه خودش در اکران فیلم «صداها» اشاره می‌کند و می‌گوید: «همان بلایی سر این فیلم می‌آید که سر فیلم «صداها»ی من آمد. «صداها» بیشتر از «شب‌های روشن» پتانسیل این را داشت که با مخاطب ارتباط برقرار کند. این پتانسیل خیلی بیشتر از «شب‌های روشن» بود.
در سینما آزادی ساعت یک صبح سانس گذاشته بودند، در حالی که این سینما ساعت ۱۲ گیشه‌اش را می‌بست. سینما پردیس ملت هر روز این فیلم را در ساعت‌های نامنظم اکران می‌کرد. مردم تلفن می‌کردند که فیلمت کجا اکران می‌شود. تماشاگر باید دنبال فیلم می‌گشت. اگر می‌خواهند این‌طور اکران کنند بهتر است اکران نکنند.این شوخی است. دی‌وی‌دی «صداها» نایاب شد و سریع فروش رفت. این مساله نشان می‌دهد اگر فیلم را درست اکران می‌کردند خوب می‌توانست با تماشاگر ارتباط برقرار کند. چطور است وقتی دی‌وی‌دی منتشر می‌شود سریع فروش می‌رود؟ پس مخاطب دارد، ولی وقتی در آن شرایط فیلم را اکران می‌کنند یعنی دارند تمام تلاش‌شان را می‌کنند تا فیلم زمین بخورد. » گفت‌وگوی مفصل با فرزاد موتمن را در روزهای آینده در صفحه ادب و هنر روزنامه فرهیختگان می‌خوانید.
عشق به سینمای مستند
فیلم مستند «کهریزک، چهار نگاه» قرار است در اولین اکران «هنر و تجربه» روی پرده سینماها ظاهر شود. فیلم به تهیه‌کنندگی محسن امیریوسفی است که یکی از اپیزودهای چهارگانه آن را خودش ساخته است. او که فیلم «آشغال‌های دوست‌داشتنی»اش از چرخه اکران خارج شده و هنوز تکلیف اکرانش مشخص نیست شاهد اکران فیلم مستند خود است. اما اکران‌های «هنر و تجربه» به سینمای مستند چه کمکی می‌تواند بکند؟ این سوالی است که محسن امیریوسفی در گفت‌وگو با فرهیختگان به آن پاسخ می‌دهد. او معتقد است که این نوع اکران‌ها فرصتی برای دیده شدن کارهاست. او می‌گوید: «سینمای مستند سال‌ها منتظر چنین فرصتی بود فیلم‌ها در چرخه اکران سینماها بیفتد و ما بتوانیم این فیلم‌ها را در سینماها ببینیم، متاسفانه این اتفاق تا به حال نیفتاده بود. دلیل اصلی این است که سالن‌های سینمایی که فیلم‌های تجاری و بدنه سینمای ایران را نمایش می‌دهد کم است، بنابراین نمی‌توانند برای سینمای مستند و کوتاه سالن اختصاص بدهند، ولی حق سینمای مستند بود که اکران داشته باشد. به نظرم سینمای مستند دارد به قسمتی از حقش می‌رسد. بعد از چند تجربه ناموفق برای اکران که به وجود آمد، خوب است گروه «هنر و تجربه» ایجاد شده که با حمایت دولت می‌خواهد از این گروه فیلم‌ها که مخاطب خودشان را دارند، حمایت کند.» امیریوسفی به تجربه‌های ناموفق در این حوزه اشاره می‌کند. او به دلایل ناموفق بودن برخی تجربه‌های اکران سینمای مستند اشاره می‌کند و معتقد است کسانی باید در این زمینه کار کنند که عاشق سینمای مستند باشند. این مستندساز می‌گوید اگر چنین کارهایی صرفا یک کار اداری و رفع تکلیف باشد از همان ابتدا شکست خورده است. امیریوسفی می‌گوید: «این فیلم‌ها فیلم‌های تجاری نیستند، باید فضای تبلیغاتی مناسبی برای آنها درنظر گرفته شود و برای فیلم‌ها فضاسازی شود تا افکار عمومی متوجه شوند که چنین اتفاقی قرار است بیفتد. این مساله طبیعتا برای کسی که با بی‌حوصلگی سینمای تجاری می‌خواهد پا به این حوزه بگذارد از پیش شکست خورده است. باید کسانی وارد کار شوند که با این حوزه آشنا و عاشق این کار باشند؛ عاشق این باشند که فیلم مستند و کوتاه به نمایش بگذارند و برای این فیلم‌ها مخاطب بیاورند. کاری که در همه جای دنیا صد سال است اتفاق می‌افتد ولی متاسفانه سال‌های سال است که این اتفاق در ایران نیفتاده است. امیدوارم «هنر و تجربه» موفق باشد. تیمی که این مساله را جلو می‌برد حرفه‌ای است. سه بار باید تاکید کنم امیدوارم، امیدوارم و امیدوارم که این اتفاق رخ بدهد. ظاهر قضیه خوشبختانه امیدوار‌کننده است.»
سازوکار اکران فیلم مستند
سینمای مستند و دست‌اندرکاران آن چه سازوکاری می‌توانند داشته باشند که فیلم‌هایشان اکران عمومی داشته باشد؟ بالاخره این نوع سینما هم مخاطب خودش را دارد و مخاطب وقتی بداند سینماهایی برای این نوع فیلم هست، وقت می‌گذارد. اما وقتی این نوع فیلم‌ها اکران نشود و دسترسی به آنها سخت باشد، طبیعتا مخاطب هم پیگیری نمی‌کند. محسن امیریوسفی معتقد است که اکران سینمایی می‌تواند به دیده شدن کار کمک کند. او می‌گوید: «مخاطب اگر بتواند در سینما یک فیلم را ببیند بهترین حالت است. اگر دیدن فیلم را به صورت گروهی تجربه کند خوب است. در حالی که فیلمی که وارد چرخه اکران سینمایی شده است راحت‌تر می‌تواند وارد چرخه نمایش خانگی شود و مخاطب می‌تواند به راحتی نسخه آن فیلم را تهیه کند و فیلم را در خانه داشته باشد. این مساله هم برای سازنده فیلم بازده اقتصادی دارد و هم مخاطب دسترسی بهتری به فیلم دارد. اما بدون اکران سینمایی اگر فیلمی بخواهد بدون اکران وارد چرخه نمایش خانگی بشود چندان مطلوب نیست و بیشتر مناسب سریال‌ها و فیلم‌های تجاری مملکت است.»
اکران‌های پاییزه
بالاخره این روزها قرار است اکران‌های «هنر و تجربه» کار خود را شروع کنند و ۵ فیلم مستند برای اکران پاییزه انتخاب شده‌اند. فیلم‌هایی چون «کهریزک چهارنگاه»، «ملف گند»، «شش قرن و شش سال»، «از ایران، یک جدایی» و «نویسنده بودن» آثاری هستند که پس از آغاز به کارگروه سینمایی «هنر و تجربه» در سینماهای این گروه اکران می‌شوند. مستند «کهریزک، چهار نگاه» به کارگردانی چهار فیلمساز مطرح در چهار اپیزود توسط رخشان بنی‌اعتماد، محسن امیریوسفی، بهمن کیارستمی و پیروز کلانتری با تهیه‌کنندگی محسن امیریوسفی و پیروز کلانتری در سال ۱۳۹۰ ساخته شده است. «شش قرن و شش سال» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مجتبی میرطهماسب از دیگر آثار پرافتخار سینمای مستند است. «نویسنده بودن» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مصطفی آل‌احمد درباره زندگی سیاسی، اجتماعی و خصوصی زنده‌یاد جلال آل‌احمد است. «ملف گند» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی محمود رحمانی روایت مرد چهل و اندی ساله است که به شکلی بدیع و خلاقانه بخشی از خاطرات دوران جنگ و کودکی‌اش را بیان می‌کند. این فیلم در جشنواره‌هایی نظیر حقوق بشر سوئد، نورنبرگ و بلژیک جوایزی را دریافت کرده است. همچنین «از ایران، یک جدایی» به کارگردانی آزاده موسوی و کوروش عطایی با تهیه‌کنندگی کتایون شهابی مراحل ساخت فیلم برنده اسکار «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی، بازتاب آن در رسانه‌ها، مخاطبان فیلم و… را مورد بررسی
قرار می‌دهد.
