گلاره محمدی
همه ساله در کشور ما فیلم هایی ساخته می شوند که حداقل بنا بر ادعای سازندگانش فیلم هایی خوش ساخت ، منطبق با ذائقه مخاطب ، دارای ارزشهای فرهنگی و هنری و … به حساب می آیند . اما آنچه تفاوت میان فیلم ها را رقم می زند چیزی نیست جز آمار فروش و این آمار در سینمای ایران و اقتصاد رنجورش متر و معیار بسیاری از تصمیم گیری هاست . از سوی دیگر بحثی قدیمی همواره مطرح بوده که فیلم خوب لزوماً فیلم به اصطلاح بفروش نیست و ملاک های گوناگونی در تعیین سطح کیفی فیلم اهمیت دارد . در چنین شرایطی می بایست راهکاری اندیشیده شود تا هم فیلم های پرفروش ( اعم از تجاری و غیرتجاری ) یا به عبارتی سینمای بدنه به حیات خود ادامه دهند و هم فیلم های فرهنگی با مخاطبی شاید محدودتر از صحنه اکران محو نشوند .
با در نظر گرفتن همین نکات بود که گروه سینمایی «آسمان باز» در سال ۱۳۸۶ آغاز به کار کرد و هدف از تشکیل آن فرصت دادن به فیلمهایی بود که شاید در چرخه عادی اکران جایی برای آنها تصور نمی شد . در این میان از یکسو فیلمسازانی بودند که مسئولین را موظف به اکران فیلمهایشان می دانستند و از سوی دیگر مسئولین به دنبال راه حلی برای برون رفت از این بحران بودند . در چنین شرایطی گروه سینمایی آسمان باز با محوریت اکران فیلمهایی با مخاطبان اندک شکل گرفت و گروهی از سینماگران را به اکران فیلمهایشان امیدوار کرد . البته این اقدام ریشه در مدیریت علیرضا رضاداد در بنیاد سینمایی فارابی داشت . در اردیبهشت ۱۳۸۳ قرار بود طبق طرحِ کانون کارگردانان خانه سینما و نظریات تکمیلی شورای صنفی اکران، بنیاد فارابی اجرا و راه اندازی گروه سینمایی آسمان باز را به عهده گیرد تا فیلم های با مخاطب خاص بین دو تا چهار هفته در سالن های معدود به نمایش عمومی گذاشته شوند. بنیاد فارابی سنگ بنا را نهاد بی آنکه کار به نتیجه ای عملی و عینی منتهی شود تا اینکه سرانجام این امر به عهده خانه سینما گذاشته شد و با نام «گروه آسمان باز» مدتی با نمایش فیلم هایی از قبیل قدمگاه، امتحان، عاشق مترسک و… این هدف را تحقق بخشید، اما تداوم آن با چالش هایی جدی مواجه شد.
امیرحسین علم الهدی که در سال اجرای طرح اکران گروه سینمایی آسمان باز سمت معاون رئیس اداره کل نظارت و ارزشیابی را بر عهده داشت و این روزها به عنوان مسوول گروه سینمایی ” هنر و تجربه ” مشغول به کار است، در مورد دلایل به نتیجه نرسیدن طرح گروه سینمایی آسمان باز می گوید: ” در مورد طرح آسمان باز این انتظار را نداشتیم که طرح در مدت زمان ۶ ماهه و حتی یک ساله به نتیجه برسد. اما آفت مدیریت فرهنگی ما این است که مساله اختصاص دادن زمان به طرح ها مورد پذیرش قرار نمی گیرد. از همین رو بود که طرح گروه سینمایی آسمان باز در مدت زمان نزدیک به پنج شش ماه متوقف شد . ”
علم الهدی مسیر به نتیجه رسیدن طرح اکران فیلم های فرهنگی را این چنین تشریح می کند : ” اکران فیلم های فرهنگی مدیریت متمرکز می خواهد. باید برنامه یی طولانی مدت برای اجرای این کار طراحی شود و زیر نظر مدیریتی دقیق، طرح به مدتی طولانی اجرا شود تا پس از اختصاص دادن زمان کافی به طرح، در مورد موفق بودن یا نبودن آن قضاوت کنیم. ”
او معتقد است باید سینماهای نمایش دهنده این آثار تبدیل به پاتوق فرهنگی شوند و می گوید: «اقدامات مقطعی هیچ گاه جواب نمی دهد. باید سینماهای نمایش دهنده فیلم های فرهنگی به عنوان یک پاتوق فرهنگی مورد استفاده مخاطبان قرار گیرد. در مورد طرح اکران آسمان باز، ایران۲، فلسطین۲ و فرهنگ۲ به عنوان سینماهای نمایش دهنده این فیلم ها مورد استفاده قرار گرفت و البته توانست در برخی موارد منجر به نتیجه مثبت شود. به عنوان مثال ” قدمگاه ” ، ” گیلانه ” و ” ماهی ها عاشق می شوند ” در همین سینماها روی پرده رفتند و اتفاقاً بسیار هم خوب فروختند و از آنها می توان به عنوان نمونه های موفق اکران فرهنگی فیلم ها نام برد. ضمن اینکه نمی توان انتظار داشت در همان سالن های سینمایی که فیلم های تجاری روی پرده می روند، فیلم های فرهنگی نیز به نمایش درآیند. این سینماها حتی به لحاظ افرادی که در آن مشغول به کار هستند و به طور کلی جو سینما، باید قابلیت پذیرش مخاطب فرهنگی خود را داشته باشند. تنها در این شرایط است که تماشاگران سینماهای نمایش دهنده فیلم های فرهنگی را به عنوان پاتوق می پذیرند و به این شکل مشکل مخاطب این فیلم ها برطرف می شود». او معتقد است اکران فیلم های فرهنگی برای بالا بردن سطح سلیقه مخاطبان امری ضروری است و در صورتی که فیلم های اکران فرهنگی در سینماهایی مشخص و در مدت زمانی طولانی روی پرده باشند، معضل به نتیجه نرسیدن طرح اکران فیلم های فرهنگی برطرف خواهد شد: «در واقع سینمای فرهنگی نیاز به تنفس در میان مخاطبان دارد. باید بر اساس برنامه یی طولانی، مدرن و ۵ یا ۱۰ ساله به نتایجی مثبت و ارزشمند دست پیدا کرد».
محمود اربابی، مدیر اداره کل نظارت و ارزشیابی وقت ، نبود بودجه کافی را دلیل تاخیر در اجرای طرح اکران حمایتی ویژه عنوان می کند . بودجه ۲۰ میلیارد تومانی که در آن سال به معاونت امور سینمایی اختصاص یافته است می بایست مشکلات زیادی را برطرف می کرد که به نظر می رسید راه اندازی طرح اکران حمایتی ویژه مهمترین آن باشد. طرحی که تنها پس از چند ماه از آغاز اجرا ناکام ماند. این در حالیست که اکثر منتقدان و سینماگران بر این نکته تاکید می کنند که فیلم های فرهنگی در سراسر دنیا توسط دولت حمایت می شود؛ یعنی سوبسید می گیرد و از مالیات نیز معاف است و درعین حال برای مدتی طولانی روی پرده سینماهایی خاص می ماند .
مبحث دیگری که در رابطه با همین فیلم ها مطرح است انتخاب و سنجش سطح کیفی فیلمهاست . اتفاقی که اگر در آن اشتباهی رخ دهد منجر به نتیجه ای دور از انتظار خواهد شد .
پویا نبی که در حال حاضر یکی از فیلمهای کوتاهش در گروه ” هنر و تجربه ” در حال اکران است ، مسئله انتخاب فیلم در گروه سینمایی آسمان باز را اینگونه ارزیابی می کند : ” متاسفانه در دوره های گذشته تصور بر این بود که هر فیلمی که توانایی جذب مخاطب ندارد واجد شرایط قرار گرفتن در لیست فیلم های فرهنگی است، در صورتی که به واقع چنین نیست . به گمانم یکی از علل شکست طرح آسمان باز به همین تفکر برمی گردد. در آن دوران فیلمهای ضعیفی به بهانه احتمال جذب مخاطب خاص روانه اکران شدند و به خاطر این اشتباه محاسباتی زمینه های برچیده شدن این طرح را فراهم ساختند. در حالیکه اصلاً به این نکته فکر نشد که فیلم بد با توجیه اینکه مخاطبش خاص است نمی فروشد و مخاطب پیدا نمی کند . دولت در آن زمان فکر کرد که با راه اندازی این گروه می تواند بار خود را سبک کند و دیگر در مظان اتهام عدم توجه به فیلم های فرهنگی نباشد در صورتی که این نوع نگاه باعث عدم موفقیت طرح آسمان باز شد . ”
نکته دیگری که نباید از نظر دور داشت مجاب کردن سینما دارانی است که سینمای آنان قرار است فیلمهای فرهنگی را نمایش دهد . یکی از این سینماداران معتقد است : ” همان طور که معمولاً دولت در زمینه تولید فیلم های فرهنگی سرمایه گذاری می کند باید برای اکران آنها نیز برنامه ریزی داشته باشد و بودجه یی را صرف این بخش کند . مسوولان معاونت سینمایی می توانند پس از انتخاب سالن سینمای مورد نظر خود و برآوردی از درآمد روزانه این سینما و بودجه لازم برای اداره آن با اختصاص یارانه یی به سینماداران این تضمین را بدهند که اکران فیلم های فرهنگی مشکلی در روند کار سینمای آنان به وجود نمی آورد و به این شکل شرایط اکران را برای این فیلم ها فراهم کنند . نمی توان انتظار داشت که سینمادار راضی به فروش فقط ۱۰ بلیت در یک روز شود. بنابراین با انجام دادن کار کارشناسی و تامین نظر سینماداران می توان فیلم های فرهنگی را هم به راحتی اکران کرد. ”
به عقیده این سینمادار، یکی از سینماهای میدان انقلاب، یکی از سالن های سینما عصرجدید به دلیل فضای خاص این سینما، یکی از سالن های سینما ایران در خیابان شریعتی و سالنی از سینما فرهنگ یا جوان می تواند به عنوان سالن های نمایش دهنده فیلم های فرهنگی انتخاب شود و مورد استفاده قرار بگیرند .
اما بعد از شنیدن حرف های سینما دار و سیاست گذار این عرصه بد نیست نظر تهیه کنندگان این فیلم ها را هم بدانیم . کسانی که با علم به غیرتجاری بودن فیلمشان سرمایه گذاری می کنند و تنها خواسته آنها شاید اکران فیلم و دیدن بازخورد مخاطبان است .
جهانگیر کوثری تهیه کننده ای است که سابقه ســاخت چند فیلم با مخاطب خاص را در کارنامه دارد . او در مورد وضعیت اکران این فیلم ها می گوید : ” امکان عقد قرارداد برای فیلم های فرهنگی واقعاً به سختی فراهم می شود. کمتر سینماداری تمایلی برای نمایش دادن این آثار نشان می دهد و از آنجا که حمایتی هم از سوی دولت در این بخش صورت نمی گیرد، شرایط اکران آنها سخت تر می شود . ضمناً احساس نمی کنم طرح اکران حمایتی ویژه پاسخگوی اکران فیلم های فرهنگی باشد. هزینه بالایی صرف ساخت این فیلم ها می شود که اکران فقط در چند سالن معدود نمی تواند انتظارات را برآورده و زمینه فروش مناسب را فراهم کند . ”
اما امیر اثباتی که «ماهی و گربه»، جدیدترین فیلم اکران شده با طراحی صحنه او، این روزها بر پرده سینماهای گروه «هنر و تجربه» نقش بسته نظر دیگری دارد . او می گوید : “اگر برنامه ریزی درستی برای تولید اینگونه فیلمها داشته باشیم ، هزینه تولید به گونه ای بالا نمی رود که با اکران محدود فیلمهایی از این دست جبران نشود. در چنین شرایطی می توان تهیه کنندگانی پیدا کرد که برای ساخت چنین فیلمهایی متقاعد شوند و اصلاً پیشقدم باشند”.
شاید بتوان اینگونه خلاصه کردکه عدم توفیق گروه سینمایی «آسمان باز» نه صرفاً به فروش فیلم ها بازمی گردد و نه تنها به فصل و زمان اکران هر فیلم. عامل توفیق در چنین طرح هایی، ترکیبی خواهد بود از مدیریتی که جنس فیلم را می شناسد، توان ارزیابی کیفیت فیلم ها را دارد و هدفش از اکران فیلم های فرهنگی نه شانه خالی کردن از مسئولیتی است که برعهده دارد بلکه مسئولانه رفتار کردن در قبال یک عمل فرهنگی است . از سوی دیگر هر فیلمسازی نمی تواند به خاطر قرار نگرفتن در معادلات پیچیده اکران فیلم، خود را مستحق حضور در چرخه فیلمهای خاص بداند.
گروه سینمایی آسمان باز با تمام نقاط ضعف و قوتش ( اگر قوتی بتوان درآن یافت ) در حالی به کار خود پایان داد که پس از آن هر بار که صحبتی از فیلمهای فرهنگی و یا دارای مخاطب خاص به میان می آید دست و دل همه سینماگران و سینمادوستان می لرزد که مبادا دوباره آن تجربه تلخ و آن اتفاق ناکام تکرار شود در حالیکه طراحی و پیاده سازی چنین طرح هایی نه تنها رویدادی دور از ذهن نبوده که می تواند بسیار هم مفید و موثر شمرده شود.

منبع: ماهنامه