گروه سینمای ایران- عظیمه کنعانی: «تابور» شاید نسبی ترین فیلم این روزهای سینمای ایران باشد؛ یعنی ممکن است عدهای آن را بسیار بپسندند و عدهای دیگر هیچ ادراکی از آن به دست نیاورند. به هر حال، این اولین بار است که فیلمی در ژانر علمی – تخیلی روی پرده میآید، هرچند که سازندهاش برای قرار گرفتن اثرش در این قالب، اصراری نداشته باشد. با وحید وکیلی فر گفت و گویی داشتیم که حاصل آن اینجاست:

ابتدا درباره اکران گروه هنر و تجربه صحبت کنید. از اینکه «تابور» در این چارچوب به نمایش در آمده رضایت دارید؟
– ایده اکران گروه هنر و تجربه در شرایط فعلی سینمای ما ایده خوبی است، اما هنوز زود است برای آنکه بخواهیم چند و چون آن را بررسی کنیم. تنها می توانیم بگوییم دوستان شیوه درستی را در پیش گرفته اند و امید زیادی در دل برخی سینماگران ایجاد کرده اند. بنابراین باید منتظر بمانیم و ببینیم چند ماه آینده چه اتفاقی رخ می دهد.
شما فیلم تان را در گروه آثار علمی-تخیلی دسته بندی می کنید؟
-این فیلم به لحاظ فرم و فضا و اتمسفر به ژانر علمی تخیلی خیلی نزدیک است و اصلاً قصد ما نیز همین بود، اما «تابور» این ادعا را ندارد که یک موضوع علمی را مطرح میکند. فیلم درباره موقعیتی صحبت میکند که انسان امروز با آن مواجه است. به همین دلیل قرار دادن آن در ژانر علمی-تخیلی یک نوع بحث را پیش می کشد و قرار ندادنش، یک نوع بحث دیگر را. اساساً ویژگی ژانر علمی-تخیلی این است که شما شاید از تمام مکاتب سینمایی و ژانرهای موجود بهره ای می‏گیرید و تغییراتی را در آنها ایجاد میکنید تا به یافته جدیدی دست پیدا کنید. الان برای من تفاوتی نمی کند «تابور» را در ژانر علمی-تخیلی دسته بندی کنند یا نه. فیلم ساخته شده تا مخاطب خاص خودش از آن لذت ببرد و بر همین مبنا از قرار گرفتن در گروه اکران هنر و تجربه هم استقبال کردم. نگاه واقع بینانه و اقتصادی هم به ما می گفت نه روال حاکم بر سینماداری امروز و نه شرایط کاری دفاتر پخش، این اجازه را نمی دهد که فیلم هایی از این دست را در گروه اصلی اکران کنیم. راستش را بخواهید من اصلاً فکرش را هم نمی کردم این فیلم رنگ اکران به خودش بگیرد. همین روزها هم وقتی فیلم را با مردم تماشا می کنم، می بینم که آنان از مواجه شدن با چنین اثری شوکه شده اند.
غیرقابل پیش بینی بودن یکی از ویژگی های فیلم شماست. این امتیاز از فیلمنامه بر آمده یا کارگردانی شما؟
-هر دو لازم و ملزوم یکدیگرند. هر چند همیشه گفته ام فیلمنامه کتاب مقدس من است و معتقدم هر اتفاقی که در فیلم رخ میدهد قبلاً باید در فیلمنامه به آن اشاره شده باشد. در عین حال کارگردانیِ صحیح، وقتی اتفاق می افتد که شما هنگام به تصویر کشیدن آنچه در فیلنامه آمده، ارزش محتوایی بیشتری به آن اضافه کنید و به قولی به یک کشف تازه تر برسید. فرمی که برای این فیلم انتخاب شده، شاید تکمیل کننده متن آن باشد. هرچند شاید کسی با خواندن این مطلب از زبان من بگوید این فیلم یک اثر فرمالیستی است و اصلاً فیلمنامه ای وجود ندارد، اما من میگویم فرم کار در کنار زبان روایی و سوژه ای که انتخاب شده که به مخاطب کمک میکند بفهمد با فضایی مواجه شده که از نظر تأثیر فضا و همچنین از نظر فعل دراماتیک قصه، حرف جدیدی دارد.
فریبا رستمی یکی از نویسندگان فیلم است؟
-ایده و متن از من است و ایشان علاوه بر تهیه کننده بودن به عنوان مشاور در کنار من حضور داشت. من به کسی نیاز داشتم که کار مرا به لحاظ اندیشه ای از بیرون نظاره کند، چون فرم به قدری کافی ساختار شکن بود و من باید محتوا را به گونه ای درونی سازی می کردم که ساده تر به مخاطب منتقل شود.
فکر می کنم در فیلم شما طراحی صحنه بیش از هر فیلم دیگری در انتقال معنی سهم دارد.
-بله با شما موافقم. طراحی صحنه این فیلم بر عهده سعید اسدی بود که یک آرتیست به تمام معناست و درک و تحلیل درستی از فیلمنامه دارد، آنقدر که می توان گفت او هم یک مؤلف است. گاهی نکاتی را به من می گفت که شاید به ذهن خودم به عنوان کارگردان هم نمی رسید. در روایت های مینی مالیستی قصه، پررنگ نیست و به همین دلیل سایر عناصر موجود در فیلم خیلی اهمیت پیدا میکنند. در طراحی صحنه فیلم، ساخت دکور و چیدمان آن باید به گونه ای باشد که بیانگر موضوع فیلم باشند و دارای نخ دراماتیک. موقعیت انسان در مواجهه با جغرافیای اطرافش، یکی از تم های فیلم بود و به همین دلیل گفت و گوهای زیادی با آقای اسدی داشتیم و اصلاً یکی دو ماه طول کشید تا لوکیشن ها را پیدا کنیم. زمان زیادی صرف شد تا آن لباس خاص برای بازیگر فیلم طراحی و ساخته شود.
به نظرتان کسانی که به فلسفه علاقمند هستند مخاطبان بهتری برای «تابور» به حساب می آیند؟
-شاید برای درک هر اثر هنری نیاز به درک آگاهی فلسفی وجود داشته باشد. بعضی از فیلم ها برای درک شدن نیاز به تعمق بیشتری دارند چون بسیاری از سؤالات رایج اطراف ما را به یک زبان متفاوت مطرح میکنند. نیازی نیست تماشاگران این فیلم نظرات فلاسفه مختلف را خوانده باشند. تنها با قدری تأمل و سرسری رد نشدن از کنار هر چیزی، شما هم می توانید یک فیلسوف باشید و نگرش تان به جهان پیرامون، نگرشی متفاوت باشد.
اگر بنا باشد فیلم شما را یک فیلم فلسفی بنامیم، آیا فلسفه ای شرقی در آن گنجانده شده؟
-ما هر چقدر هم تلاش کنیم یک فیلم بی زمان و بی مکان بسازیم، باز هم تحت تأثیر جغرافیایی قرار می گیریم که در آن کار می کنیم. لوکیشن های فیلم برای مخاطب آشناست و او می تواند ماجرا در تهران می گذرد. در خلق جهان فیلم اما یک نگاه جهان شمول حاکم بوده است. البته من به عنوان فیلمساز یا فردی که در ایران زندگی میکند و حتی انسانی که زیست بوم او کره زمین است، وظیفه دارم نسبت به آنچه در پیرامونم رخ می دهد، واکنش نشان دهم.
فکر می کنید معنایی که «تابور» در پی انتقال آن است جز با همین فرمی که شما برای آن در نظر گرفته اید منتقل نمی شود؟
-در واقع ایده فیلم فرم را با خودش می آورد؛ چه از نظر بصری و ساختار روایی و چه از نظر چگونگی به کار بردن این ساختار. وقتی ایده اولیه شما برای ساخت فیلم ایده ای مثل موضوع اصلی فیلم «تابور» است شما خود به خود به سمت ساختاری هدایت می شوید که مجبورید به آن وفادار باشید. کم دیالوگ بودن یا بی دیالوگ بودن فیلم یک نقش تماتیک دارد نه اینکه صرفاً خواسته باشیم بیان بصری فیلم را با سکوت نشان بدهیم. بحران دیالوگی که در این فیلم وجود دارد، خودش یکی از مفاهیم آن به حساب می آید.
معنی لغوی تابور چیست؟
-این یک واژه کهن است که در اساطیر بین النهرین به معنای ناف کره زمین است. یعنی نقطه ای از زمین که در آن احوال پاک انسان حلول پیدا میکند.
راستی در پایان بگویید برای ساخت این فیلم به اثر سینمایی دیگری نیز نظر داشتید؟
-ممکن است فیلمی با چنین تم ها و فضاهایی در سینمای جهان وجود داشته باشد، اما من با الگوبرداری از هیچ فیلمی کارم را انجام نداده ام.

منبع : بانی فیلم