هنر و تجربه/ مهران باقی: فرزاد موتمن با فیلم «خداحافظی طولانی» به جشنواره سی و سوم فجر آمده که در دو بخش سودای سیمرغ و هنر و تجربه به نمایش در می آید. با او که سینمای هنری و تجربی را به مثابه شیرازه و مغز متفکر جریان اصلی سینما می داند، درباره تشکیل گروه هنر و تجربه و البته فیلم خداحافظی طولانی که گویا جزو فیلم هایی است که این کارگردان از ساخت آن رضایت دارد،گفت و گو کرده ایم.

عملکرد گروه هنر و تجربه طی مدت زمانی که از تاسیس این گروه گذشته را چگونه ارزیابی می کنید؟

بر خلاف اتفاقاتی که در جشنواره فیلم فجر سال گذشته در مورد فیلم های هنری و تجربی افتاد و اکران بدون ساماندهی این فیلم ها در سالن های نامناسب، به نظر می رسید به وجود آمدن گروه هنر و تجربه هم تجربه موفقی نباشد. از قضا خود من یکی از کسانی بودم که در بدو تاسیس این گروه با بدبینی در مورد آن صحبت کردم. چرا که طی سالیان گذشته تجارب ناموفقی در زمینه اکران این فیلم ها به انجام رسیده بود، از جمله اکران فیلم های هنری به صورت چرخشی یا نمایش آن ها در قالب گروه سینمایی آسمان باز که فیلم «صداها» به کارگردانی خودم هم از جمله قربانی های چنین سیستمی بود. اما اتفاقی که در سال گذشته رخ داد، به لطف تلاش های آقای علم الهدی به حرکت ساماندهی شده و جدیدی تبدیل شد و احساس می کنم اتفاقات خوبی در این عرصه افتاد. از طرفی اقبال فیلم سازان برای ساخت چنین فیلم هایی هم نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده و تعداد کارگردانانی که به ساخت آثار تجربی تر و فیلم هایی که از روند و جریان اصلی تولید فاصله دارند رو به افزایش است. هم در سینمای ایران و هم در سینمای جهان. چرا که اساسا وجود چنین سینمایی مهم است و برای سینما حکم مغز متفکر و شیرازه را دارد. فیلم های تجربی و هنری همیشه سرمنشا ظهور ایده های جدید در سینما شده اند و می توانند با تغذیه کردن سینمای تجاری، به اقتصاد سینما هم کمک کنند. به همین دلیل فراهم کردن بستر مناسبی برای نمایش این فیلم ها، هم به رشد سینمای تجاری نیز کمک می کند. در حال حاضر هم امیدوارم تجربه خوب نمایش این فیلم ها و استقبال مردم و رسانه ها از این گروه، به ساماندهی وضعیت این گروه در جشنواره فیلم فجر هم منجر شود و مسئولان جشنواره با اطلاع رسانی مناسب، نمایش فیلم های این گروه در سالن های مختلف و رقابتی کردن این بخش با جوایز اختصاصی، به ادامه حیات فیلم های هنری و تجربی کمک کنند.

فکر می کنید تاسیس گروه هنر و تجربه به جذب مخاطبان جدید برای سینمای ایران کمکی خواهد کرد؟

ما در این جامعه افرادی داریم که به مقوله هنر و به طور مشخص سینما، علاقه دارند، اما سلیقه آن ها با فیلم های تجاری و جریان اصلی تولید خیلی سازگار نیست به فیلم های سخت تر و پیچیده تر اقبال بیشتری نشان می دهند. تا پیش از این برای این دسته از علاقمندان امکانات سینمایی خاصی در کشور ما در نظر گرفته نشده بود. به هر صورت در همه جای دنیا سینماها و محافل هنری گوناگونی تحت عناوینی مانند Art House وجود دارد که مختص نمایش فیلم های هنری است و مخاطبان آثار جدی و سخت سینمایی می توانند به راحتی سینمای مورد علاقه خود را در این مکان ها دنبال کنند. خب، با به وجود آمدن گروه «هنر و تجربه» فرصتی فراهم شد تا این گروه از مخاطبان جدی سینما که شاید طی سالیان اخیر با سینما قهر کرده بودند، مجدداً با آن آشتی کنند و بتواننند در فضایی مناسب، از سینمای هنری، تجربی و حتی مستند استفاده کنند. به خصوص این که اکران این فیلم ها در پردیس های سینمایی، یک مزیت بزرگ دیگر است. چرا که فضای این پردیس ها برای تبدیل شدن به «پاتوق های هنری» آماده است و اکثر این پردیس ها از امکانات مختلفی مانند فروشگاه های فرهنگی و یا حتی کافه برخوردارند و این اتفاق خوبی برای سینماست. چرا که به وجود آوردن این اتمسفر به شکل گیری مباحث مختلف هنری بین علاقمندان این نوع از سینما بعد از تماشای فیلم ها نیز منجر می شود و به نظرم شکل گیری این مباحث و چنین نشاطی، در نهایت به نفع جامعه و سینما است. امیدوارم این روند مثبت و خوشایند به همین شکل ادامه پیدا کند و بدانیم که سینما فقط مختص فروش میلیاردی فیلم هایی که عموم مردم به دیدن آن ها می روند نیست و فیلم های کوچک تری هستند که اهمیت دارند و اتفاقا این فیلم ها بیشتر منجر به گسترش فضای مباحث سینمایی و هنری و نقد می شوند.

شما امسال نیز در ادامه ماجراجویی های خودتان در ژانرهای مختلف، با فیلم «خداحافظی طولانی» در جشنواره فیلم فجر حضور دارید. از فضای فیلم برایمان بگویید. از حاصل کار رضایت دارید؟

معمولا عادت ندارم در مورد فیلم های خودم نظر بدهم و سعی می کنم بلافاصله بعد از ساخت هر فیلم از آن فاصله بگیرم و قضاوت بماند بر عهده مخاطب، اما به طور کلی چند فیلم دارم که از ساخت آن ها راضی و خوشحالم و چند فیلم هم دارم که از ساخت آن ها خوشحال نیستم. خداحافظی طولانی یکی از فیلم هایی است که از ساختن آن ها خوشحالم. اما در مورد حال و هوای فیلم باید بگویم که خداحافظی طولانی  یک درام عشقی است در فضای صنعتی و کارگری که مینی مالیستی و کم دیالوگ است. به لحاظ نوع لوکشین ها و مضمون کلی داستان که تقابل یک فرد با یک جماعت است، کمی حال و هوای وسترن هم دارد. مدت ها بود دوست داشتم در چنین فضایی کار کنم، اما فیلم نامه مناسبی به دستم نمی رسید. چرا که اعتقاد دارم طی سالیان اخیر فیلم های ما بیشتر به زندگی قشری که اصطلاحا از چهارراه پارک وی بالاتر زندگی می کنند پرداخته و فیلم سازان ما قشر اعظمی از جامعه ما را در دهه اخیر نادیده گرفته اند. از همین رو کار کردن در این فضا برایم لذت بخش بود و از بابت ساخت چنین فیلمی واقعا خوشحالم.

یکی از نکات غافلگیر کننده فیلم جدیدتان استفاده از «سعید آقاخانی» در یک نقش جدی است، تجربه کار با آقاخانی چطور بود؟

برای نقش اول مرد گزینه های دیگری مد نظر داشتیم که شرایط همکاری با هیچ کدام به دلایل مختلف هماهنگ نشد. در یکی از جلساتی که با عوامل فیلم داشتیم، یکی از دوستان با دودلی پیشنهاد داد سعید را برای کار دعوت کنیم. سکوت سنگینی بر جلسه حاکم شد تا این که من بعد از کمی فکر کردن سکوت را شکستم و از این پیشنهاد استقبال کردم. آقاخانی آمد، با جدیت و تعهد زیاد مشغول کشف نقش شد و خیلی زود توانایی های خودش را حتی به بدبین ترین افراد گروه تحمیل کرد و تمام تردیدها در مورد حضور او به پایان رسید. او در تمام مدت فیلم برداری به قدری متمرکز بود و به شکلی همه گروه را با تعهد و توانایی هایش غافلگیر کرد که تبدیل شد به یکی از کلیدی ترین عناصر فیلم. تمام کسانی که تا به حال کل فیلم یا قسمت هایی از آن را دیده اند، بازی آقاخانی را ستوده اند و فکر کنم حاصل کار او در خداحافظی طولانی به یکی از نقش آفرینی های ماندگار در سینمای ایران تبدیل شود.