هنر و تجربه: مراسم نقد و بررسی مستند تحسین شده «جایی برای زندگی» به کارگردانی محسن استاد علی، با حضور خود این کارگردان و شاهین امین به عنوان منتقد ، عصر ۱۰ تیرماه در خانه هنرمندان تهران برگزار شد.

در ابتدای این جلسه که پس از نمایش  فیلم، شاهین امین با اشاره به شکل کار استاد علی که برمبنای دیده نشدن کارگردانی است در مورد چگونگی شکل گرفتن ایده کار از استادعلی سئوال کرد و این پرسش را مطرح کرد که کارگردان چگونه به این ساختار سهل و ممتنع دست یافته است. استادعلی نیز در پاسخ از معرفی کردن این خوابگاه توسط یکی از دوستانش و رفت‌ و آمدهایی  ۱۱ ، ۱۲ ماه به آن برای انجام تحقیقات میدانی و نزدیک شدن به کاراکترها سخن گفت.

منتقد برنامه در ادامه  این موضوع را مطرح کرد که به همه کاراکترهای فیلم به طور یک دست و مساوی پرداخت نشده و فیلم، در ارائه شناسنامه برای چند کاراکترها نسبت به بقیه قدری ضعیف عمل می‌کند. امین با اشاره به دو شخصیت روحانی و ورزشکار  عنوان داشت به آن‌ها بیش از دیگران پرداخته شده است. استادعلی به این انتقاد این گونه پاسخ داد:«من فکر می‌کنم همه شخصیت‌ها به اندازه مناسب معرفی شده‌اند. سعی کردم تیپ ارائه ندهم و به شخصیت‌ها نزدیک شوم. آدم‌های فیلم نیز هر کدام از بخش و طیفی متفاوت از جامعه می‌آیند. البته سعی داشتیم ماجرای هر یک از شخصیت‌ها را در امتداد هم تعریف کنیم .» امین در ادامه با تمجید از  جایی برای زندگی، عنوان کرد که برخلاف بسیاری از آثار مستند و داستانی، جایی برای زندگی کمبود ماجرا و داستانک ندارد و ریتم خیلی خوبی شکل گرفته است : «کافی است تماشاچی پنج دقیقه ابتدایی فیلم را ببیند تا مشتاق شود تا انتها آن را پی‌گیری کند. برخلاف بسیاری از آثار مستند که تلاش شده تنها با اتکا بر یک شخصیت جذاب در طول یک یا دو ماه سامان گیرند.» او در ادامه از چگونگی راضی کردن کاراکترهای فیلم برای قرار گرفتن جلوی دوربین  و به دست آوردن اعتماد آن‌ها از سوی فیلم ساز پرسید. استاد علی هم این جنس مستندها را نیازمند صبوری دانست و توضیح داد که شاید پس از مدت زمان زیادی از کار روی یک پروژه ، نتیجه‌ای حاصل نشود و مجبور باشد کار رها کند:«سخت ترین بخش کار شاید جلب اعتماد آدم‌ها بود. برای من مهم بود تا مسئله افراد فیلم مسئله من بشود. سعی کردم رابطه‌ای دو طرفه بین ما و سوژه ایجاد شود تا گفت و گوها در سایه اعتماد شکل گیرد. تلاش کردم تا اعتمادشان را جلب کنم و همه سوال‌هایم را در همان ابتدا نمی‌پرسیدم چون در ادامه کار، لحظات ناب به دست نمی‌آمد و عملاً مواد کارمان بیات می‌شد.  کار ما به شکل کشف و شهود بود و در راستای آن سعی کردم حضور خودم و فیلم‌بردارم کمتر حس شود ، به همین دلیل مدتی قبل از فیلمبرداری با هندی‌کم به خوابگاه می‌رفتم تا به حضورم با دوربین عادت کنند. جذابیت این نوع فیلم سازی به بکر بودن آن است. من شکل کلی کار و سکانس‌ها را مشخص کرده بودم ، ولی کنترلی نسبت به جزییاتی یا رفتارهای جلوی دوربین نداشتم؛ یعنی کلیتی در ذهن دارم و جزئیات خودشان اتفاق می‌افتند. این را هم اضافه می‌کنم که چنین کارهایی به یک تیم خوب و هماهنگ نیاز دارد.» پس از صحبت‌های استادعلی، امین با اشاره به اهمیت و کیفیت خوب فیلم‌برداری در حایی برای زندگی  از نحوه کار استاد علی  و این‌که او اول تحقیقات میدانی انجام می‌دهد ، با سوژه همراه می‌شود و پس از چند ماه طرح کلی کار را می‌‌نویسد. کارگردان جایی برای زندگی هم در جواب، مسئله خود را آدم‌ها و تلاشش برای شناخت آنها اعلام کرد. این کارگردان گله‌هایی هم نسبت به دیده نشدن تحقیقات فیلم‌های اجتماعی داشت:« هیچ وقت پژوهش در فیلم‌هایم به چشم نیامده است. همیشه شاهد بوده‌ام که تحقیقات آن دست از پروژه‌هایی به چشم می‌آیند که نریشن کتابخانه‌ای دارند و در اصل چیزی را به مخاطب تحمیل می‌کنند. باید این را بدانیم که نزدیک شدن به درونیت و غم و غصه آدم‌ها دشوار است و پروسه پژوهشی سختی را می‌طلبد.»

تاکنون به تنهایی و غربت مردان، کمتر از زنان پرداخت شده‌است. من می‌خواستم بغضی که این مردهای تنها داشتند را نشان دهم و مخاطب را بی‌طرفانه با آن‌ها مواجه کنم.

از انتقاداتی که در این جلسه توسط منتقد و  یکی از حضار به فیلم وارد شد، نگاه غمخوارانه جایی برای زندگی به شخصیت‌ها  بود. هم‌چنین این سوال مطرح شد که آیا  چنین نگاهی باید باشد تا این مستندها کارکرد خود را داشته باشند ؟ استادعلی هم عنوان داشت چنین نیتی نداشته و تنها قصدش  شناساندن بهتر شخصیت‌ها بوده است و تمایلی به احساسات گرایی ندارد . او در مورد ماهیت داستانی مستندش توضیح داد:«مسئله فیلم تنهایی آدم‌هاست. تنهایی‌ای که در جمع نیز نمود پیدا می‌کند. خصوصاً احساس کردم که تاکنون به تنهایی و غربت مردان، کمتر از زنان پرداخت شده است. من می‌خواستم بغضی که این مردهای تنها داشتند را نشان دهم و مخاطب را بی‌طرفانه با آن‌ها مواجه کنم. » سازنده این مستند در پاسخ به یکی از حاضرین جلسه که معتقد بود فیلم به سمت سانتی مانتالیسم می‌رود و سعی می‌کند با نشان دادن صحنه گریه کاراکترها، بیش از اندازه مخاطب را به آنها نزدیک کند گفت :« ابداً چنین قصدی نداشته‌ام. مردها عادت دارند تا بغض خود را فرو بخورند و دوربین ما هم به نوعی داشت آنها را تراپی می‌کرد و وجهه درمانی داشت ، اما یکی از شخصیت‌ها بعد از اتفاقاتی که می‌بینیم جلوی دوربین گریه‌اش گرفت .» او همچنین نقطه اشتراک تمام شخصیت‌هایش را تنهایی دانست و عنوان کرد که قصد داشته تا دنیای فیلم، کاملاً مردانه نباشد و به همین دلیل در صحبت‌های آن‌ها   ارتباط  با خانواده، همسر و فرزندان دخترشان را می‌شنویم. وی همچنین هویت خوابگاه در روایت داستان را به عنوان نقشی مکمل برشمرد. شاهین امین به عنوان موضوع پایانی جلسه، در مورد انتخاب جای دوربین و استفاده از نماها صحبت کرد که استادعلی هم با توضیح  این‌که تمام قاب‌های فیلم، آی لول (iLevel) هستند گفت:« خودم هنگام فیلم‌برداری کنار دوربین و روبه‌روی شخصیت نمی‌نشستم. برای همین با فیلم‌بردارم چک می‌کنم که هنگام ضبط، کجاها از چه قابهایی استفاده کنیم و در چه مواقعی قابمان را تغییر بدهیم. » استادعلی در بخشی از صحبت‌هایش هم‌چنین از اتفاق‌های خیلی خوب برای اغلب شخصیت‌های فیلم پس از اتمام کار و نمایش فیلم برای خودشان خبر داد.

جایی برای زندگی در جشنواره فیلم فجر برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و تندیس ویژه هیات داوران جشنواره سینماحقیقت شده است. تندیس شایستگی بهترین کارگردانی مستند و دیپلم افتخار بهترین تدوین هردو از جشن خانه سینما و تندیس ویژه میرداماد از جشنواره فیلم‌های علمی اهواز از دیگر جوایزی هستند که این فیلم موفق به دریافت آن شده‌است.این فیلم در پنجمین جشنواره شهر و پانزدهمین جشن حافظ نیز تندیس بهترین فیلم مستند را دریافت کرد.