هنر و تجربه: اگر کارگردان همه کارهای یک فیلم را انجام می دهد پس وظیفه تدوینگر چیست؟ حسن حسن‌دوست در نشست تخصصی «آشنایی با تدوین» تلاش کرد تا به این سوال پاسخ دهد. سوالی که خودش طرح کرده بود.

سومین کارگاه تخصصی انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران با موضوع «آشنایی با تدوین» شنبه ۱۳ تیر در سالن سیف الله داد خانه سینما برگزار شد. کارگاه «آشنایی با تدوین» با حضور حسن حسندوست، تدوینگر سینمای ایران و جمعی از اعضای انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی، تدوینگران و هنرجویان سینما برپا شد.

حسن‌دوست در ابتدای این نشست این سوال را مطرح کرد که تدوین‌گر چه وظیفه‌ای برعهده دارد؟ او گفت: «در یک فیلم سینمایی استوری بورد وجود دارد که براساس آن فیلم‌برداری انجام می‌شود ولی طبیعتاً کارگردان نمی‌داند کدامیک از فریم های گرفته شده را می‌تواند یا می‌خواهد استفاده کند حتی ممکن است برداشت آخر در مونتاژ نهایی استفاده نشود یا ممکن است جایی دیگر در تقطیع برداشت‌های مختلف از یک پلان استفاده شود. در واقع تدوین‌گر می‌کوشد با درکی که از فیلمنامه دارد به گونه‌ای راش‌ها را تقطیع کند که شاهد یک فیلم خوش ساخت باشیم.»

حسن‌دوست در این جلسه عنوان کرد تدوین‌گر جزئی لاینفک از سینماست. « ممکن است فیلم هایی توسط کارگردانان آنها تدوین شود ولی معمولا کارگردان‌های بزرگ فیلم‌های خود را تدوین نمی‌کنند. مثلا بهرام بیضایی که فیلم‌های خودش را تدوین می‌کند در فیلم‌های دیگران موفق‌تر از فیلم‌های خودش است. البته نمونه موفق این کار فیلم «دونده» امیر نادری است. اصولا تدوینگر حذف شدنی نیست و جزو لاینفک سینما است همانطورکه تدوین حذف نشدنی است چون تقطیع بصری هر فیلم باید با تدوین انجام شود»

تدوین‌گر «رنگ خدا» گفت: «در سینما دو تقسیم‌بندی برای تدوین وجود دارد شامل تدوین روایتی و تدوین توصیفی یا بیانی که هر یک شاخصه‌های خاص خود را دارند. تدوین روایتی یک مدل عام است و نمونه آن را می توان در سینمای آمریکا به وفور دید. در تدوین فیلم‌های روایتی پیوند دو نمای مشابه مهم است، اصول مکانیکی مثل مچ کات اهمیت دارند و اصطلاحا نباید متوجه تدوین شدن فیلم شویم. برش نامرئی در این شکل تدوین اهمیت زیادی دارد حتی جامپ کات هم در خدمت روایت فیلم قرار می‌گیرد.»

حسن‌دوست افزود: «وابستگی دو نما به هم در این نوع تدوین اجتناب ناپذیر است و تفاوت اندازه نماها و تمایل به ادامه دادن مسیر فیلم‌نامه از مواردی است که موجب باورپذیری فیلم می شود. فیلم خوب فیلمی است که نتوان حتی یک نمای آن را حذف کرد. انتقال مفهوم در سینمای روایتی به صورت تدریجی است و اصل تداوم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اصولا کار اصلی تدوینگر کنترل زمان و رعایت تداوم است».

 در سینما دو تقسیم‌بندی برای تدوین وجود دارد شامل تدوین روایتی و تدوین توصیفی یا بیانی که هر یک شاخصه‌های خاص خود را دارند

تدوین‌گر «باران» ادامه داد: «تدوین توصیفی بیان مفهوم در کنار هم قرار گرفتن دو نما است و اصالت را متعلق به مفهوم می‌داند. در این نوع تدوین پیوند نماها به توصیف گرایش دارد و حتی تفاوت زاویه نماها هم چندان اهمیتی ندارد. در واقع سینمای توصیفی، هنر بیان معانی است. سینما یک هنر نامحدود است و هر فیلمی که تأثیرگذار باشد فیلم خوبی است و صرفا یک سرگرمی نیست. در واقع سینمای خوب سینمایی است که پس از اتمام فیلم در ذهن تماشاگر باقی بماند. هر فیلمی که اکران می شود لزوما سینما نیست اما فیلمی که تأثیر می‌گذارد قطعا سینما است و این تفاوت بین فیلم و سینما نه فقط در ایران بلکه در کل دنیا مطرح است.»

در ادامه این جلسه دقایقی از ۶ فیلم خارجی و ۶ فیلم ایرانی به نمایش درآمد و حسن‌دوست درباره تدوین هریک از نمونه‌های انتخاب شده نکاتی را متذکر شد. حسندوست درباره تدوین “جهان پهلوان تختی” گفت: «فیلم‌نامه‌ای که آقای بهروز افخمی نوشت تریلر گونه بود و با فیلم‌نامه مرحوم علی حاتمی تفاوت‌های زیادی داشت. من از ابتدا در جریان نگارش فیلم‌نامه بودم اما می‌خواستیم از نماهای فیلم ناتمام مرحوم حاتمی و نماهای آرشیوی هم استفاده کنیم. برای پیدا کردن جای مناسب قرار دادن این نماها باید تمهیدی اندیشیده می‌شد تا در عین تأثیرگذاری با کلیت فیلم هماهنگ باشد. به گمانم این فیلم بهترین فیلم افخمی تا امروز است.»

او در خصوص تدوین «لارنس عربستان» عنوان کرد: «این فیلم هم اسکار بهترین تدوین را از آن خود کرده است. من سکانسی را انتخاب کردم که هنگام تدوین باعث بحث بین تدوین‌گر و کارگردان شده است. چون دیوید لین معتقد بود طول پلان رسیدن عمر شریف از عمق صحنه باید بلند باشد و تدوین‌گر اعتقاد داشت این زمان باید کوتاه شود. در نهایت جادوی تدوین باعث می‌شود این حرکت از عمق کادر در مدت زمان معقولی اتفاق بیافتد و تدوین‌گر پس از سال‌ها بیان کرد که حرف کارگردان درست بوده است.»

این تدوین‌گر در خصوص تدوین «از نفس افتاده» توضیح داد: «این فیلم به دلیل بدعت در تدوین موج نو سینمای فرانسه را راه انداخت و از جامپ کات به شکل درستی استفاده کرد. البته این امر کاملا اتفاقی بود چون پس از اتمام فیلم متوجه شدند ۳۰ دقیقه از فیلم اضافه است. به همین دلیل ژان لوک گدار و تدوین‌گر با جامپ کات این ۳۰ دقیقه اضافه را حذف کردند. امروز پس از گذشت سال‌ها می‌توانیم بگوییم زیبایی‌شناسی این فیلم علیرغم کوتاه شدن، دست نخورده چون همه مولفه‌های فیلم از اغراق‌های عجیب و غریب برخوردار است و این جامپ کات‌ها از فیلم بیرون نمی‌زنند.»

حسن حسن‌دوست در پایان اظهار امیدواری کرد که با توجه به تخصصی نبودن داوری تدوین فیلم‌ها، این بخش از داوری جشن منتقدان خارج شود.