هنر و تجربه-رضا حسینی:مستندسازان کار بسیار دشواری دارند: داستان در برابرشان اتفاق می‌افتد و بخش‌های مختلفش آشکار می‌شود و آن‌ها باید آن را ضبط کنند. مشکلات زیادی خودشان را سر صحنه‌ی یک فیلم مستند نشان می‌دهند. نورپردازی ممکن است افتضاح شود که در این صورت کاری از دست فیلم‌ساز برای اصلاح آن برنمی‌آید. عوامل ممکن است در حال فیلم‌برداری مصاحبه‌ای باشند و اتفاق مهم و سرنوشت‌سازی در جای دیگر رخ دهد؛ یا شاید سوژه بیش از حد آرام صحبت کند و… این فهرست می‌تواند ادامه پیدا کند و حسابی طولانی شود. کارمن آسترلای که به عنوان تهیه‌کننده و فیلم‌بردار مستندهایی را در کارنامه و در دست تولید دارد، ماه گذشته به دعوت «فیلم ایندیپندنت» در نشستی با اعضا و تازه‌کارهای سینمای مستقل شرکت کرد و از تدابیری گفت که می‌توانند برای مستندسازان جوان – که می‌خواهند اولین تجربه‌شان را پشت سر بگذارند – راهگشا باشند. کارمن آسترلای،فیلم‌برداری و تهیه‌کنندگی فیلم‌های کوتاه مستقل و بدون عایدی، مستندهای بلند، آگهی‌های تجاری و موزیک‌ویدئوهای مختلفی را در کارنامه دارد. دست‌اندرکاران سینمای مستقل ایالت متحده و به‌خصوص مستندسازان جوان، او را به خاطر رویکرد روایی و زیبایی‌شناسی منحصربه‌فردش می‌شناسند. او در این‌جا از شش کلید کسب موفقیت در مستندسازی گفته است.
۱- فقط به این دلیل که زندگی واقعی را ضبط می‌کنید به این معنی نیست که نمی‌توانید خودتان را آماده کنید
آسترلای عبارت «روایت غیرداستانی» (nonfiction narrative) را به واژه‌ی سنتی‌تر «مستند» ترجیح می‌دهد و احساس می‌کند که بهتر گویای پتانسیل هنری فیلم‌سازی غیرداستانی است: «وقتی قبل از انجام کار دست نگه می‌دارید و درباره‌اش فکر می‌کنید تفاوت سینمای مستند شکل می‌گیرد. این توقف و تفکر در لحظه، چیزی را به فیلم شما می‌افزاید. اما مثلاً وقتی فیلم‌برداری را یاد می‌گیرید، یادگیری در یک محیط کنترل‌شده اتفاق می‌افتد.»از نظر آسترلای بزرگ‌ترین تفاوت‌های فیلم‌سازی داستانی و غیرداستانی در نورپردازی، لوکیشن‌ها، پشتیبانی و عنصر غافل‌گیری است.
۲- لحن و فضای صحنه را شما می‌سازید و شکل می‌دهید
آسترلای کلید موفقیت هر فیلمی را خلق فضای مناسب می‌داند و می‌گوید چابکی، مقاومت، صبوری و گذشت از ویژگی‌های یک مستندساز است: «شما اتفاق‌ها را تماشا می‌کنید و هم‌زمان گروه‌تان را لحظه به لحظه هدایت می‌کنید تا همه چیز ضبط شود.»از نظر او سر صحنه‌ی یک مستند حضور دست‌کم چهار نفر الزامی است: کارگردان، فیلم‌بردار، صدابردار و اگر خوش‌شانس بودید و بودجه کافی داشتید یک دستیار برای خودتان: «می‌توانید احمقانه عمل کنید و به‌تنهایی مستندتان را بسازید اما به احتمال زیاد پروژه‌تان ضربه می‌خورد.»
۳- شیوه‌ی فیلم‌سازی مایکل مور هم نقاط ضعف و خطرات خودش را دارد
آسترلای مخالف فروپاشی دیوار میان مستندساز و سوژه است چون جریان نظارت و دیده‌بانی وقایع را مختل می‌کند: «درباره موقعیت و بهایی فکر کنید که سوژه‌تان برای ورود شما به زندگی‌اش می‌پردازد. من طرف‌دار مستندهای کم‌مصاحبه هستم چون معتقدم استفاده از روایت تصویری در هر فیلمی اهمیت دارد.»آسترلای تأکید می‌کند که وظیفه‌ی فیلم‌ساز است که به‌واسطه‌ی لحن و فضای خاص هر فیلم، مکان و شخصیت(ها) را برای تماشاگر دارای معنی و احساس کند: «وقتی فراموش می‌کنید که در حال تماشای یک فیلم هستید، به نظرم بهترین لحظه در مستند شکل می‌گیرد.»او در ادامه می‌افزاید: «وقتی بیش از حد هنری می‌شوم می‌گویند زندگی سوژه را استیلیزه و به حریمش تجاوز کرده‌ای. اما فکر می‌کنم ما وقتی پا به زندگی کسی می‌گذاریم در واقع به حریم او تجاوز کرده‌ایم. پس اگر بتوانیم داستانی را سروشکل دهیم و آن را در خور توجه کنیم، کارمان را کرده‌ایم.» این سؤال مطرح می‌شود که «وقتی دوربین برای ضبط یک لحظه‌ی فوق‌العاده کاملاً آماده نیست چه می‌کنید؟» آسترلای می‌گوید: «هرگز از کسی درخواست نمی‌کند کاری را دوباره انجام بدهد. چنین کارهایی در ضمیر نیمه‌خودآگاه سوژه‌ی شما این توقع را به وجود می‌آورند که در ادامه هم می‌تواند چیزی را اصلاح کند و تغییر بدهد.»
۴- کاری کنید که سوژه مقابل دوربین راحت باشد اما اوضاع از دست‌تان خارج نشود
آسترلای تأکید می‌کند که فیلم‌ساز باید کاملاً اوضاع را در دست داشته باشد. این موضوع به‌خصوص وقتی کمک می‌کند که سوژه رفتار موثق و واقعی ندارد: «اگر سوژه در حال بازی کردن باشد من نمای اینسرت می‌گیرم یا از هر چیز دیگری فیلم‌برداری می‌کنم. وقتی سوژه این موضوع را ببیند راحت‌تر و طبیعی‌تر رفتار می‌کند. در این زمان است که شما به تدریج به سمت آن‌ها برمی‌گردید و لحظه‌های مورد نظرتان را ثبت می‌کنید.»
۵- اصول اولیه را فراموش نکنید: کی، چی، کجا، کِی
آسترلای می‌گوید این سؤال‌هایی است که هر داستان‌گویی نه‌فقط در آغاز کار بلکه در طول جریان فیلم‌سازی باید آن‌ها را در نظر داشته باشد: «شخصیت اصلی کیست؟ سوژه یا سوژه‌ها آرام هستند یا پرسروصدا؟ احساس‌شان از این‌که با آن‌ها مصاحبه می‌شود چیست؟ آن‌ها باید رو به دوربین، کنار دوربین یا پشت صحنه صحبت کنند؟ سوژه چه‌قدر حساس است؟ همه‌ی این‌هاتعیین‌کننده‌یکم‌وکیف تجهیزات فیلم‌برداری هستند که استفاده می‌کنید. درباره کجا و کِی هم باید بپرسید: در فضاهای داخلی کار می‌کنید یا خارجی؟ چه فصلی است؟ در چه کشوری کار می‌کنید؟ ممکن است مریض شوید؟ همه‌ی این‌ها هم مشخص می‌کنند که چه‌طور گروه و صحنه‌های‌تان را آماده کنید.»او در ادامه توصیه دیگری هم دارد: «با یک نفر در مکان‌های مختلف گفت‌وگو نکنید. از یک محیط کنترل‌شده استفاده کنید چون باعث می‌شود تماشاگر درباره این‌که تصاویر چه زمانی و کجا گرفته شده‌اند فکر نکند. تماشاگران می‌دانند شما پشت دوربین هستید پس باید آن‌ها را درگیر فیلم‌تان نگه دارید.»
۶- واقع‌بین باشید، حتی اگر به این معنی باشد که برای مدتی از کار فاصله بگیرید
و مهم‌تر از همه، از آن‌جایی که مستندسازان می‌توانند پروژه را برای مدتی به تأخیر بیندازند، آسترلای می‌گوید: «باید واقع‌بین باشید.وقتی فکر می‌کنید نتیجه‌ی کارتان به فیلم خوبی منجر نخواهد شد می‌توانید دست نگه دارید و پروژه را مدتی (بسته به شرایط)کنار بگذارید. اما این مدت هر چه‌قدر باشد، یک دو یا حتی پنج سال، اجازه ندهید که برای همیشه شما را متوقف کند.»
