هنر و تجربه: مناسبات مالی سینمای ایران شفاف نیست. در این سال‌ها بارها گفته شده آمار فروش فیلم‌ها قابل اعتماد نیست و اعداد متفاوتی به عنوان رقم فروش فیلم به رسانه‌ها گزارش می‌شود. متوسط هزینه ساخت یک فیلم در سینمای بدنه حدود یک میلیارد تومان است. اگر همین رقم فروش فیلم‌ها را ملاک درنظر بگیریم، با دانستن این نکته که از مجموع فروش یک فیلم تنها ۳۷ درصد آن سهم تهیه‌کننده است و باقی به سینمادار، پخش‌کننده و مالیات‌ها اختصاص پیدا میکند، یک سوال بزرگ در ذهن شکل می‌گیرد: با این رقم فروش، فیلم‌ها چطور ساخته می‌شوند؟ چطور به سود می‌رسند؟ و اگر سودآور نیستند با کدام پول ساخته می‌شوند؟
یکی از جواب‌های سوال بالا، وام‌ها , کمک‌هایی است که تهیه‌کنندگان از بانک‌ه و ارگان‌های مختلف می‌گیرند و زمزمه‌هایی در تمام این سال‌ها بوده که این وام‌ها بازپرداخت نمی‌شوند. بسیاری معتقدند تولیدات سینمای ایران در مرحله «تولید» به سودآوری می‌رسند نه در مرحله «اکران».
خبرگزاری ایلنا در گزارشی به قلم «شانلی عبادیان» چرخه دریافت و پرداخت (و شاید عدم پرداخت) وام ها را در گزارشی بررسی کرده است. در این گزارش امیرحسین علم‌الهدی مدیر گروه سینمایی هنر و تجربه و مجید برزگر کارگردان فیلم سینمایی پرویز نقطه نظرات‌شان را شرح داده‌اند و آمارهایی ارائه شده است.
بر اساس این گزارش در سه دهه گذشته بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد وامهای اعطا شده به فیلم‌سازان که رقمش به حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان می‌رسد عودت داده نشده‌اند. مضاف بر اینکه دایره افراد تایید شده برای گرفتن وامهای دولتی به شدت محدود است و بسیاری افراد از این چرخه با دلایل مختلف کنار گذاشته می‌شوند. در ابتدای گزارش با مثال زدن از سه فیلم «ایران برگر»، «رخ دیوانه» و «روباه» که هرسه با استفاده از وامهای دولتی ساخته شده‌اند، به سرنوشت متفاوت سه فیلم اشاره می‌شود: ایران برگر با فروش بیش از ۵ میلیارد تومانی‌اش به راحتی می‌تواند اقساطش با فارابی را تسویه کند، رخ دیوانه نیز با فروشی حدود ۳ میلیارد تومانی مشکلی با تسویه وامی که از فارابی گرفته ندارد، اما روباه پس از پنجاه روز حتی به ۱۰۰ میلیون تومان هم نرسید و حالا تهیه‌کننده آن مانده است و وامی که برای یک فیلم نفروش دریافت کرده است. در سی سال گذشته بسیاری از فیلم‌ها سرنوشتی مثل «روباه» داشته‌اند.
امیرحسین علم‌الهدی که خود از جرگه مدیران دولتی سینماست؛ می‌گوید: «در سی سال گذشته؛ صدها میلیارد تومان وام به سینمای ایران تزریق شده اما به دلیل عدم وجود آمار و اطلاعات کسی اطلاع دقیق از میزان پرداخت‌ها و بازپرداخت‌ها ندارد. و هر دولتی سعی میکند دراین مورد سکوت کند. در این سه دهه همه چیز محرمانه بوده و هیچ اطلاعاتی به بیرون درز نکرده و به جز وام‌دهنده و وام‌گیرنده؛ هیچکس اطلاعی از جزییات ندارد.»
مدیر اجرایی و دبیر شورای سیاست‌گذاری گروه سینمای هنر و تجربه با بیان این مطلب که وام گرفتن فعل بدی نیست؛ برنگرداندن وام است که مشکل ایجاد میکند؛ ادامه می‌دهد: «تا زمانی که اطلاعات و آمار نباشد نمی‌توان رقمی اعلام کرد. اما آن‌چه مسلم است درصد بالایی از این وام‌ها عودت داده نشده. و با وجود اینکه فارابی با حق رایت‌های ویدئویی سعی داشته تا حدودی منابع مستهلک شده را بر‌گرداند اما ۵۰ تا ۸۰ درصد وام‌ها برگشتی نداشته است.»
اما بازنگرداندن وام‌ها تنها آفت آن نیست. همین وام‌ها هم به تساوی در اختیار سینماگران قرار نمی‌گیرد. بعضی به خاطر روابط بهتر، سهم بیشتری دارند و بعضی از این چرخه دور نگه داشته می‌شوند. مجید برزگر از فیلم خودش مثال می‌زند: «برای فیلم پرویز درخواست وام ۵۰ میلیون تومانی را داشتم که مورد قبول واقع نشد اما در همان زمان یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان به فیلم “گهواره‌ای برای مادر” داده شد که در اکران فروشی ۱۵ میلیون تومانی داشت که هیچ تاثیری در داخل و خارج از کشور نداشت. درمقابل؛ پرویز در بسیاری از عرصه‌های بین‌الملل پرحضور بود و جوایز بسیاری دریافت کرد. در داخل نیز با وجود اکران محدود از بسیاری فیلم‌ها بیشتر فروخت.»
علم‌الهدی نیز درباره میزان کمک‌های دولتی به سینمای مستقل و گروه هنر و تجربه می‌گوید: «تعداد فیلم‌سازان گروه هنر و تجربه چندین برابر سینمای بدنه است و کل کمک سالانه دولت به این گروه کم‌تر از دو درصد کل بودجه سینمایی کشور و حدود دو میلیارد تومان است که در حوزه نمایش خلاصه می‌شود.» او با اشاره به کم‌هزینه بودن فیلم‌های هنر و تجربه و سوددهی بالا؛ ادامه می‌دهد: «پس از بودجه‌ریزی در حوزه نمایش؛ باید مکانیزمی پیدا شود که این گروه هم از وام‌ها استفاده کنند.»
مجید برزگر کفِ وامهای پرداختی را ۸۰ میلیون تومان و سقفِ آن را چندین میلیارد تومان بیان میکند و به این نکته اشاره دارد که: «اگر تهیه‌کننده‌ای اهل مناسبات نباشد برای همیشه از سینما حذف می‌شود. و کسی نمی‌داند به چه دلیل فلان فیلم زیاد گرفته و دیگری یک ریال هم دریافت نکرده. و اینکه چرا به یک فیلم سخت می‌گیرند و به فیلمی دیگر سهل.»
به‌طور تقریبی سی فیلم از ۷۰ تا ۸۰ اثر سینمایی که در سال ساخته می‌شود با چتر حمایتی دولت و کمک‌های بنیاد سینمایی فارابی به پایان می‌رسند. اما در سایت این بنیاد هیچگونه اطلاعاتی درباره فیلم‌هایی که وام‌ها را دریافت کرده‌اند و میزان کمک‌ها، وام‌ها و پرداخت‌ها موجود نیست تنها پرونده فیلم‌ها به ذکر نامِ دو فیلم فاخر و میلیاردی “ملک سلیمان” و “راه آبی ابریشم” خلاصه می‌شود.
در پایان گزارش خبرگزاری ایلنا به این مساله اشاره میکند که در سال جاری فارابی برای حمایت از فیلم‌های سینمایی؛ ۲۰ میلیارد تومان با اولویت نگارش فیلم‌نامه درنظر گرفته که با بخشی از این بودجه از تولید ۳۰ اثر سینمایی در قالب اعطای وام حمایت خواهد کرد که ۳ فیلم سهم ژانر کودک و نوجوان خواهد بود.
