جلسه نقد و بررسی «دیده‌بان» برگزار شد
معززی‌نیا:دیده‌بان فیلمی کلاسیک مطابق با دوران خودش است/ پورهاجریان:حاتمی‌کیا قهرمان‌پروری کاذب نکرد
هنروتجربه – سوگند نیازمند: ویژه برنامه گروه هنر و تجربه به مناسبت هفته دفاع مقدس با نمایش و جلسه نقد و بررسی فیلم «دیده‌بان» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا در شامگاه دوشنبه (۳۰ شهریور ۱۳۹۴) با حضور کیوان کثیریان (مجری)، حسین معززی‌نیا (منتقد) و اصغر پورهاجریان (بازیگر و مسئول جلوه‌های ویژه فیلم) در خانه هنرمندان آغاز شد.
در ابتدای جلسه کثیریان علت حضور نداشتن حاتمی‌کیا را، فشار کاری اعلام کرد و گفت ایشان بسیار تمایل حضور در این جلسه را داشتند. در ادامه این جلسه کثیریان خطاب به معززی نیا اضافه کرد:« این فیلم در سال ۶۶ و در گرماگرم جنگ ساخته شده است و ابراهیم حاتمی‌کیا هم در دوران جنگ و خط مقدم جبهه حضور داشتند و به همین علت شناخت دقیقی از آن فضا و سینمای جنگ دارند. اینگونه بود که شروع به ساخت دیده‌بان کرد و این مسیر را تا یک جایی ادامه داد. می‌خواهیم بدانیم دیده‌بان چقدر به فضای جنگ نزدیک است؟ »
به گزارش هنر و تجربه معززی‌نیا در پاسخ توضیح داد:« به این فیلم باید از دو منظر پرداخت. ابتدا اینکه فیلمی از ابراهیم حاتمی‌کیا است و می‌توان نشانه‌هایی از مولفه‌های سینمای او و دنیایی که ساخته است را معرفی و راجع به آن صحبت کرد. من شخصا ترجیح می‌دهم دیده‌بان را فیلم اول ابراهیم حاتمی‌کیا به حساب بیاورم، به علت اینکه هویت یک فیلم تلویزیونی است اگرچه نشانه‌های حاتمی‌کیا در آن دیده می‌شود اما در بافت، ساختار، نوع شخصیت‌پردازی، نوع اجرا و در خیلی دیگر از جزییات نمی‌توان گفت که به آینده فیلم‌ساز بی‌ربط است اما اگر فیلم را دیده باشید، نمی‌توان آن را یک فیلم اول کامل به حساب آورد. دیده‌بان اولین فیلم سینمایی حاتمی‌کیا است که با همان لوکیشن جبهه و جنگ نشانه‌های بیشتری دارد که ما به نگرش فیلم‌ساز برسیم و از این منظر به آن نگاه کنیم که چه جایگاهی در کارنامه حاتمی‌کیا دارد. اما منظر دوم که برای من مهم‌تر است و مدنظر شما هم هست این است که دیده‌بان چقدر توانسته به فضای جنگ نزدیک‌تر باشد و من فکر می‌کنم اهمیت دیده‌بان در همین موضوع است و می‌توانیم آن را یکی از آثار سینمای جنگ در ژانر خودش ببینیم. فیلم دیده‌بان در کنار چند فیلم دیگر مانند «پرواز در شب» رسول ملاقلی‌پور و… اگر در همان سال‌ها ساخته نمی‌شدند شاید سینمای داستانی ما جهت نمی‌گرفت و به سمت واقعیت‌گرایی در سینمای جنگ و نمایش اینکه حقیقتا در جبهه‌های ما چه می‌گذرد، حرکت نمی‌کردیم، زیرا کشوری که جنگ را تجربه کرده حالا به هر شکلی در سینمای داستانی خود به دنبال اینکه چقدر به سمت واقعیت حرکت می‌کنند، می‌گردند. ما تا قبل از دیده‌بان و همچنین فیلم‌های مرحوم ملاقلی‌پور فیلم‌هایی داریم که همه از عنصر مشترک ورود به خاک دشمن و عملیات برون مرزی استفاده می‌کنند و اگر اطلاعات کافی در این مورد داشته باشیم ، می‌دانیم که اصلا همچین عملیات‌هایی در جنگ ما یا انجام نمی‌شد و یا به ندرت و یا با شکلی دیگر انجام می‌پذیرفت. این‌ها اغلب فیلم‌هایی تخیلی بودند که با منشا از فیلم‌های آمریکایی و یا فیلم‌های پارتیزانی جنگ جهانی دوم و فیلم‌های بلوک شرق ساخته می‌شدند و به نوعی سینما در حال کپی کردن از سینما بود نه از واقعیت؛ هرچند که در حقیقت فیلم‌های مهیجی بودند و تاثیر خود را می‌گذاشتند. اگر این چند فیلم و فیلم‌سازانی چون رسول ملاقلی‌پور و ابراهیم حاتمی‌کیا نبودند در سینمای جنگ پیش نمی‌رفتیم و ژانر دفاع مقدس پیشرفتی نمی‌کرد. دیده‌بان از این جهت فیلم با اهمیتی محسوب می‌شود. »
پورهاجریان نیز در ادامه این بحث اضافه کرد:« فیلم دیده‌بان اولین تجربه کاری گروه بود و بیشتر آن‌ها در جبهه بودند. شخص من و آقای دکتر شجاعی، طراح صحنه از جبهه مرخصی گرفتیم تا بیاییم و این فیلم را کار کنیم. به نظر من وجود عوامل که در بطن جنگ بودند و لحظه به لحظه آن را ضبط کردند، در باورپذیری فیلم بی‌تاثیر نبوده. ابراهیم حاتمی‌کیا از همان ابتدا مخالف رفتن به سمت فیلم‌های جنگی کلیشه‌ای و قهرمان‌پردازی‌های کاذب بود. ما سعی می‌کردیم همه صحنه‌ها، به خصوص آن‌هایی که دارای جلوه‌های ویژه است اغراق‌آمیز از آب درنیاید و اگر صحنه‌های انفجاری داریم، در حد و اندازه واقعی‌اش باشد و نزدیک شدن به فضای روزهای دفاع مقدس یک تلاش جمعی بود و به نظرم ماندگاری فیلم نشان از موفقیت در همین امر می‌دهد. »
کثیریان در ادامه بحث از معززی‌نیا خواست تا درباره قهرمان‌پروری در این فیلم‌ها توضیح دهد، معززی‌نیا ضمن اشاره به این نکته که به تصور او دیده‌بان مهمترین فیلم فضای جنگ ما است، گفت:« هنگام تماشای این فیلم باید توجه داشته باشیم یک فیلم کلاسیک می‌بینیم که مطابق با دوران خودش است. مسلم است که فیلم در قسمت‌هایی یک مقدار زمختی دارد و وقتی بعد از سال‌ها نگاهش می‌کنیم، برخی دیالوگ‌ها شعاری هستند، بعضی لحظه‌ها اغراق آمیزند، دوبله خوب نیست و در قسمت‌هایی کارکرد موسیقی از حالت زیبا‌شناسانه خارج می‌شود و با گوش ما نامانوس است اما طبیعتا این اولین فیلم یک فیلم‌ساز است و همه نقد‌ها در آن دیده می‌شود. من معتقدم در دیده‌بان یک اصالتی وجود دارد و یک فضای رئالیستی از جنگ به ما ارائه می‌دهد که در کنار همه تجربیات حاتمی‌کیا امکان‌پذیر شده است. این فیلم یک ساختار شبه اپیزودیک دارد که ما را با شخصیت دیده‌بان همراه می‌کند و به جلو می‌برد. شاید تمی که در این فیلم وجود دارد در همه فیلم‌های جنگی آن موقع هم دیده می‌شد و آن حضور یک امداد غیبی و الهی است و این برای هرکسی که در جبهه بوده یک مساله است که حاتمی‌کیا در فیلم‌هایش مشخصا به آن اشاره می‌کند و نگاهش اینگونه است که در آثار بعدیش هم به وضوح دیده می‌شود. »
پورهاجریان درادامه جلسه راجع به فضای فیلم‌سازی در دیده‌بان اشاره کرد:« یکی از صادق‌ترین و وفادارترین کارگردانان به حوزه دفاع مقدس ابراهیم حاتمی‌کیا است و همیشه سعی کرده آن چیزی که در جبهه‌ها دیده است را به تصویر بکشد و خیلی به سمت قهرمان پروری‌های کاذب نرود. ما سعی داشتیم که همه‌چیز قابل باور باشد و روی جز به جز صحنه‌ها کار می‌کردیم. »
به گزارش هنر و تجربه معززی‌نیا در پایان این مراسم به مناسبت هفته دفاع مقدس گفت:« در جنگ معرفت می‌بینیم زیرا در جنگ با مرگ مماسیم و نزدیک شدن با جنگ معرفت ایجاد می‌کند. »
پورهاجریان هم در آخر اضافه کرد:« همه فیلم‌سازان در دوره جنگ برای شناخت ما از آن تلاش کردند و اگر تلاش آنان نبود هیچ پیشرفتی حاصل نمی‌شد. جنگ اتفاق پلیدی است و اگر کسی بخواهد به ما تعدی کند و ما دفاع نکنیم به بشریت ظلم کرده‌ایم و اینجاست که دفاع مقدس می‌شود نه جنگ. »
عکس:یاسمن ظهورطلب
