هنر و تجربه: بیش از یک سال از اکران آثار سینمای مستند در گروه هنر و تجربه می‌گذرد. خبرگزاری مهر به مناسبت یک‌سالگی اکران مستندها چندی پیش میزگردی با حضور محسن استادعلی کارگردان مستند «جایی برای زندگی» که اکران فیلمش در هنر و تجربه به پایان رسیده است، معین کریم‌الدینی کارگردان «آتلان» که نمایش فیلمش در سانس‌های محدود هنوز ادامه دارد و محسن خان‌جهانی که فیلمش با نام «آزادراه» به تازگی در هنر و تجربه روی پرده رفته است، ترتیب داد. در بخش نخست این گفتگو که ۳ آبان منتشر شد، درباره مرور کارنامه یک ساله گروه «هنر و تجربه» و تجربه اکران مستند در این گروه بحث شد و در بخش دوم و پایانی این میزگرد پیشنهادهای این افراد برای ادامه فعالیت این گروه سینمایی در حوزه اکران آثار مستند مورد بحث قرار می‌گیرد.

خلاصه‌ای از بخش دوم و پایانی این گفتگو را در زیر می‌توانید بخوانید:

تا این‌جا کارنامه یک‌ساله گروه «هنر و تجربه» و تاثیر آن بر سینمای مستند را بررسی کردیم. به نظر شما بعد از یک‌سال چه راه‌هایی برای بهتر شدن و از بین بردن نقاط ضعف و خلاهای موجود وجود دارد؟

معین کریم‌الدینی: پیشنهادم فراتر از سینمای مستند است. طی این مدت بارها یک سوال از زبان افراد مختلف مطرح شد. این‌که چرا عده‌ای خواستند فیلم من را ببینند اما موفق نشدند. چون ریتم اکران فیلم‌ها می‌لنگد ولی می‌توان این ریتم را مرتب‌تر کرد. ما با برنامه‌ای از اکران مواجه هستیم که بیننده باید برای دیدن فیلم برنامه‌ریزی کند و نمی‌تواند هروقت دلش خواست برود فیلم مستند گروه «هنر و تجربه» را ببیند. مساله تا این‌جا پذیرفتنی و منطقی است اما با همین فرض، باز هم برنامه‌ریزی برای دیدن یک فیلم بعضی وقت‌ها خیلی سخت می‌شود. این اتفاق شاید صد در صد حل شدنی نباشد اما می‌شود متعادل ترش کرد.
سالن نمایش بزرگ‌ترین مشکل «هنرو تجربه» محسوب می‌شود. این گروه اجاره‌نشین است و چون جای دیگری ندارد باید به ساز سینمادار برقصد. این وسط مستندها بیشترین قربانی چرخه اکران هستند. «هنر و تجربه» نیازمند اتفاق بزرگ‌تری است. باید در تهران یک پردیس سینمایی داشته باشد و در آن، یک سالن مستقل برای فیلم‌های مستند در نظر گرفته شود. در صورت این اتفاق، بیننده اگر یک اکران را از دست داد لازم نیست تا ۱۲روز دیگر برای یک سانس آن هم در یک ساعت نامناسب روز شنبه صبر کند. در کنار این، بقیه فیلم‌های «هنر و تجربه» هم وضعیت اکران‌شان بهتر می‌شود. اگر سازمان سینمایی بتواند بودجه‌ای را یک‌بار برای همیشه برای این مساله طراحی کند خیلی از مشکلات حل می‌شود.
محسن خانجهانی: با ضعف در ریتم اکران بسیار موافقم. کاش دوستان ما بدانند «هنر و تجربه» جای کسی را تنگ نمی‌کند. این گروه با کمترین هزینه، بزرگ‌ترین جریان سینمایی را راه انداخت. حتی اگر فرض محال کنیم این دوره بدترین دوره ریاست سازمان سینمایی بوده است اما نمی‌توان کتمان کرد که چه اتفاق بزرگی در این زمینه رخ داده است.

آیا سینمای مستند به جایی رسیده که بعد از اکران هم به فکر شبکه نمایش خانگی یا پخش از تلویزیون باشد؟ شما به عنوان فیلم‌ساز مستند چه برنامه‌ای برای دیده شدن بیشتر آثارتان مدنظر دارید؟
استادعلی: جایگاه اصلی مستند کماکان تلویزیون است که گسترده‌ترین دامنه مخاطب را دارد، هرچند که به خاطر شرایط فعلی تلویزیون، مستندهای زیادی از نمایش جا می‌مانند. در درجه دوم فرصت دیگری که می‌توان فراهم کرد، فعال کردن بخش نمایش خانگی است. فکر می‌کنم موسسه رسانه‌های تصویری که در بخش دولتی فعالیت دارد می‌تواند در عرضه آثار «هنر و تجربه» ورود کرده و شرایطی فراهم کند تا این آثار راحت‌تر در دسترس عموم قرار بگیرد. راه سوم هم نمایش اینترنتی است به این صورت که متقاضیان در ازای واریز مبلغ، فیلم مورد نظرشان را از طریق فضای مجازی تماشا کنند.
به طور کل این مشکل فرهنگی ماست که مردم خیلی عادت به مستند دیدن ندارند و به خاطر این نگاه غلطی که وجود دارد خیلی‌ها مستند را فیلم نمی‌دانند.

پس اگر شرایط اکران در «هنر و تجربه» خوب باشد فکر می‌کنید همین راضی‌کننده است و نیازی به فرصت‌های پس از اکران نیست؟
استادعلی: دوسال پیش زمانی که فیلمم را می‌ساختم اصلا به این فکر نمی‌کردم مستند هم روزی شرایط اکران پیدا کند. قطعا اگر می‌دانستم اقدام به برپایی نمایش‌های خصوصی نمی‌کردم و به دوستانم در تاریخی مشخص وعده اکران در گروه «هنر و تجربه» را می‌دادم. چون این اتفاق در تصور من نبود احساس می کنم الان در موقعیت خوبی قرار داریم. خودمان می‌دانیم «هنر و تجربه» و فرصت برای اکران مستند چه اتفاق خوبی است. اگر پله پله پیش برویم الان زمان مناسبی است که بحث بهتر اکران شدن را دنبال کنیم.
کریم‌الدینی: بزرگ‌ترین اتفاقی که برای یک فیلم‌ساز رخ می‌دهد این است که فیلمش در فضایی گسترده به نمایش گذاشته شود و بتواند بازخورد وسیع مخاطبش را چه مثبت و چه منفی، ببیند. در رابطه با «آتلان» لذت‌بخش‌ترین اتفاق زمانی بود که در فضاهای مجازی نظرات مردم را می‌خواندم. من بین نظرات مردم چند پیام مشترک دیدم که چندین‌بار تکرار شده بود و نوشته بودند بعد از سال‌ها به توصیه یک دوست دوباره به سینما رفتند و این فیلم را دیدند. این نشان می‌دهد گروه «هنر و تجربه» شرایطی ایجاد کرده که مردم دوباره به سینما رفتن علاقه نشان می‌دهند و فیلم‌ها را دهان به دهان تبلیغ می‌کنند؛ همان شیوه سنتی و محکم تبلیغات که اتفاقا در ایران بسیار جواب می‌دهد.
خان‌جهانی: با صحبت آخر محسن استادعلی موافقم ولی معتقدم برای این بحث جای خالی یکی از اعضای «هنر و تجربه» احساس می‌شود و بهتر است در گفتگوهای بعدی این عزیزان هم در جمع حضور داشته باشند.

با این حساب هنوز پرداختن به شرایط اکران و اهمیت دادن بیشتر گروه «هنر و تجربه» به مستند جای بحث بیشتری دارد. در پایان از نظر اقتصادی فکر می‌کنید چه توجیهی باید پیدا کرد؟
کریم‌الدینی: «آتلان» هشتمین ماهی است که روی پرده است. همزمان با این فیلم، آثار غیر مستند زیادی اکران شدند و پایین آمدند ولی این مستند همچنان روی پرده ماند چون به زعم «هنر و تجربه» این مستند یک کف فروشی را رعایت کرد و هنوز مخاطب به دیدنش تمایل دارد. بنابراین نمی‌توانم بگویم «هنر و تجربه» به مستند اهمیت نمی‌دهد. بحث من سر ساز و کار اکران یک فیلم مستند روی پرده است. شاید اگر از مسئولان این گروه بین ما بودند، می‌توانستند ما را قانع کنند. من سعی می‌کنم منطقی باشم و زیاده‌خواهی نکنم اما مطمئنم که باید تعداد و ریتم اکران‌های آثار سینمای مستند از این وضعیت بهتر شود. برنامه‌ها و تصمیمات «هنر و تجربه» از پایه درست است. این گروه، مستند را به مردم معرفی کرد و نشان داد این‌جا قانون تفاخر به فروش جایی ندارد.
خان‌جهانی: نمی‌خواهیم حسن این کار از نظرها پنهان بماند. همین که «هنر و تجربه» نگاه اقتصادی ریزبینانه ندارد امتیاز محسوب می‌شود. گاهی از سر کنجکاوی به سینماها می‌روم تا ببینم چه تعداد تماشاگر برای دیدن مستند در سالن سینما نشسته‌اند. اگرچه همه مستندها و به طور کل فیلم‌های این گروه، سالن را پر نکرده‌اند اما جمعیت به نظرم قابل قبول بود و این از تصمیمات درست «هنر و تجربه» است که به مخاطب بیش از فروش اهمیت می دهد.
استادعلی: اگر قرار بود بحث اقتصادی هدف باشد، به طور کل نیازی به تشکیل این گروه نبود. من «هنر و تجربه» را حیاط خلوت کوچکی می‌بینم که عده‌ای کار می کنند و به همین فضای کم قانع هستند اما متاسفانه بسیاری از افراد همین حیاط خلوت را نمی‌توانند ببینند.
کریم الدینی: حق دارند نپذیرند چون سینمای «هنر و تجربه» به شدت در حال هدایت سلیقه مردم است و هر روز بر تعداد مخاطبانش افزوده می‌شود. آن‌ها که با این گروه مخالفت می‌کنند قطعا به ۵ سال آینده‌شان فکر می‌کنند و می‌هراسند که مخاطب‌شان در آینده‌ای نه چندان دور افت قابل ملاحظه‌ای داشته باشد.