هنر و تجربه- امیر محقق: برای مستندسازان بسیار اتفاق افتاده؛ با سوژه(شخص) جالب و کنجکاوی برانگیزی مواجه شوند که داستان زندگی، یا وجوه شخصیتی بی‌نظیری دارد اما درست زمانی که از او می‌خواهند، مقابل دوربین قرار بگیرد تا این بعد یگانه از زندگی‌اش در لنز دوربین ثبت و ماندگار شود، همه معادلات به هم می‌خورد؛ سوژه ممکن است خجالت بکشد؛ جلوی دوربین احساس راحتی نکند؛ یا حتی حس کند بروز دادن خودش جلوی دوربین آرامش زندگی او و امنیت خانواده‌اش را می‌گیرد. در این مرحله سوال‌هایی دائماً ذهن مستندسازان را درگیر می‌کند.سوال‌هایی نظیر این که چکار کنند سوژه بکر بودن خود را جلوی دوربین از دست ندهد و یا این‌که در مستندهای مصاحبه محور، چه کنند فرد یا افراد مصاحبه شونده با آرامش و هماهنگ با قالب ذهنی مستندساز، صحبت هایش را بازگو و اجراکند، به نحوی که مناسب شکل‌گیری فرم یک مستند هم باشد. امیدواریم خواندن راهنمایی‌های زیر برای کم کردن نگرانی‌های مستندسازان جوان در زمینه‌های یاد شده، بی‌تاثیر نباشد.

۱- مراقب پیش مصاحبه‌ها باشید
اگر قبل از روشن کردن دوربین برای ثبت لحظه‌ها، و در مصاحبه‌های خارج از دوربین، سوژه را وادار کرده‌اید که هر چه در چنته دارد را رو کند و کلیدی‌ترین نکات زندگی خود را به شما بگوید، قطعاً برای جلوی دوربین، دستتان خالی خواهد ماند یا حداقل سوژه شما با تب و تاب اولیه و با جزییات کاملی حرف نخواهد زد. فراموش نکنید که فرد روبه‌روی شما (اگر معروف نباشد) بازیگر نیست و با دوربین هم آشنایی ندارد و شما را در جایگاه کارگردان به عنوان کسی می‌شناسد که دارد داستانش را برایش تعریف می‌کند. همه چیز را از او نپرسید. جالب‌ها را برای جلوی دوربین بگذارید. در برخوردهای اولیه سعی کنید در مورد فیلم به او توضیح دهید، جایگاهش در کلیت فیلم را برایش شرح دهید و موافقتش برای مصاحبه را جلب کنید. تا زمانی که دکمه ضبط را فشار نداده‌اید، سعی کنید با او در مورد فرعیات صحبت کنید تا اصطلاحاً موتورش روشن و برای مصاحبه اصلی آماده شود. معمولاً در اولین مصاحبه، تازه‌ترین و بهترین اطلاعات از دهان او خارج می‌شود. بهترین استفاده را از اولین مصاحبه ببرید.

۲- آرامش داشته باشید- خشک نباشید
هدف هر مصاحبه‌ای این است که طرف مقابل‌تان به قدر کافی احساس راحتی بکند تا شما را امین خود بداند و آزادانه صحبت بکند. سعی کنید باب شوخی را با او باز کنید، لطیفه بگویید، داستان‌های مختلف از زندگی آدم‌ها برایش تعریف کنید و تا جایی که می‌توانید سعی کنید به او این حس را القا کنید که مصاحبه اصلی چیز پیچیده‌ای نیست و در حد یک گفت‌وگوی خودمانی است با این تفاوت اکه این بار دروبین هم هست. اگر تنش مصاحبه اصلی را پایین بیاورید خودتان هم عملکرد بهتری خواهید داشت. سعی کنید نکات جدیدی در سوژه کشف کنید و حواستان به این نباشد که فلان لحظه چقدر برای فیلم حیاتی است.

۳- جواب‌ها را پیش بینی نکنید
مستند را نمی‌توان از قبل پیش بینی کرد یا روی کاغذ آورد. سعی نکنید جواب خاصی را از دهان سوژه بیرون بکشید. سوال‌هایتان خودتان و همچنین سوژه را به لحاظ ذهنی آماده کنید و بگذارید بقیه چیزها خودش پیش برود.

۴- شنوا باشید
خوب و کامل گوش دهید و از خود مصاحبه، راهنمایی بگیرید و سوال‌های غیرمنتظره بپرسید. این کار شاید زحمت بیشتری در اتاق تدوین برای شما داشته باشد اما بزنگاه‌های خوبی در اختیارتان می‌گذارد. از سکوت‌های سوژه هم نترسید و آن را خراب نکنید. بگذارید فکر کند، احساساتی شود و فرصت تصویرسازی ذهنی داشته باشد. بگذارید حرفش را تمام کند و چیزهای اضافی‌ای که می‌خواهد هم بگوید. اگر سکوت کند معمولاً خودش این خاموشی را پر می‌کند و حرف‌های تکمیل کننده بیشتری می‌زند. حتی اگر چیزی نگوید به احتمال زیاد از زبان بدنش استفاده می‌کند که برای دوربین گیراتر است.

۵- فیلم‌سازی تک‌نفره
فیلم‌سازی تک نفره هم از راه‌هایی است که به دلیل حضور یک نفر در مقام فیلم‌بردار، صدابردار، کارگردان و مصاحبه کننده و شلوغ نبودن صحنه، سوژه حس راحتی بیشتری می‌کند و هم‌چون رفت و آمد و هیاهوی تیم‌های چند نفره فیلم‌برداری ، تمرکزش به‌هم نمی‌خورد. اتمسفر راحت‌تری حاکم می‌شود و صمیمیت بیشتری به وجود می‌آید.

۶- طفره رفتن سوژه را بپذیرید
اگر سعی کرد سوالی را جواب ندهد، حالتی پیش می‌آید که طفره رفتن او از دادن جوابی که دوست ندارد بدهد، کارکرد بهتری خواهد داشت. مکث‌ها، سکوت‌های غیرمنتظره، شکلک‌ها و حرکات بدنشان، زبان سینمایی بهتری را برای دوربین خلق می‌کنند و به مخاطب اجازه می‌دهد تا خودش جای خالی سکوت‌ها را پر کند.

۷- دوربین را چند بار ببرید
در ملاقات‌ها و برخوردهای اولیه چندین بار دوربین را با خود ببرید و سعی کنید از سوژه فیلم بگیرید. لزومی ندارد تا از آن‌ها در نسخه اصلی فیلم استفاده کنید؛ اما این‌کار باعث می‌شود تا دوربین را بپذیرد و به حضور آن، واکنش غیرارادی هم‌چون خجالت کشیدن، نشان ندهد. مدیریت اینکه در برداشت‌های اصلی، سوال‌های مهم و کلیدی را بپرسید با شماست.

۸- قابل اطمینان باشید
سعی نکنید خودتان را داناتر یا کاردان‌تر از آنچه که هستید نشان دهید؛ حتی سعی کنید گاهی در مقام مصاحبه‌کننده برعکس باشید تا او حس کند، اهمیت بیشتری دارد. سوژه باید به شما اعتماد کند و اطمینان داشته باشد که فیلم خوبی با محوریت او می‌سازید. قبل از انجام مصاحبه، فیلم‌های قبلی خود را به طرف مقابل نشان دهید و اگر نقد مثبتی درباره آ‌ن‌ها نوشته شده ارائه دهید تا بخواند. بگذارید حس کند، خودش را به دست فیلم‌ساز کاربلدی سپرده و فیلم شما از او تصویر مضحکی نمی‌سازد. در اتاق تدوین هم شأن او را حفظ کنید. اعتماد سوژه، مسئولیت بزرگی برای شما به همراه می‌آورد. از قدرت‌تان به عنوان فیلم‌ساز سوء استفاده نکنید.

منبع: ایندی وایر