هنر و تجربه – امیر محقق: اهمیت اکران مستند و ظرفیت‌ها و تهدیدهای رسانه‌های جدید برای نمایش مستند از موضوعاتی بود که در نشستی با عنوان «نمایش یا اکران در مستندهای سینمایی» در خانه هنرمندان برگزار شد

این جلسه در راستای سلسله نشست‌های سینمای مستند خانه هنرمندان و با حضور محمدمهدی طباطبایی نژاد مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، امیرحسین علم الهدی دبیر شورای سیاست‌گذاری هنروتجربه و جعفر صانعی مقدم نایب رئیس هیات مدیره انجمن تهیه کنندگان سینمای مستند ایران  روز سه شنبه ۲۱ بهمن در تالار استاد شهناز برگزار شد.

صانعی مقدم که به نوعی مدیر جلسه نیز محسوب می‌شد، در ابتدای نشست این پرسش را مطرح کرد که اساساً چرا اکران مستند اهمیت دارد و دیده شدن یک مستند کجا اهمیت خود را پیدا می‌کند. طباطبایی‌نژاد به سوال مطرح شده اینگونه پاسخ داد: «معتقدم خواستگاه سینمای مستند و خانه واقعی آن تلویزیون است. همه آنچه در مورد اکران مستند مطرح می‌شود، تنها بین ۲۰ تا ۲۵ درصد تولیدات محصولات مستند ایران را شامل می‌شود که در سینمای جهان هم البته همینطور است. بین تلویزیون و سینما تفاوت‌هایی هست که تولیدکنندگان مستقل سینمای مستند را به سمت اکران یا فضاهای غیرتلویزیونی می‌کشاند. در جاهای دیگر دنیا بعد از تلویزیون،‌ مستندها وارد شبکه‌هایی نظیر vimeo و amazon می‌شوند اما در ایران از این موارد محرومیم. سازمان صدا و سیما یک قانون نانوشته دارد و آن هم این است که اگر مستند خود را به آن عرضه کردید، مجاز است تا در هر کانالی آن را به صورت نامحدود نمایش دهد. در حالی که اگر مثلا من به عنوان مستندساز، مستندم را به شبکه یک می‌فروختم،باید بازار شبکه‌های دیگر را هم در اختیار داشتم». طباطبایی‌نژاد از نقش گروه هنر و تجربه در شکسته شدن طلسم اکران مستندها گفت: «فضای هنر و تجربه یک اتفاق مهم را در سینمای مستند رقم زد. اما اکران فیلم‌های مستند جز دلخوشی فیلم‌سازان و مخاطبان عایدی دیگری ندارد. وقتی از بازار حرف می‌زنیم یک موضوع عرضه و ارائه مطرح است که باید تکلیف خودمان را با آن مشخص کنیم. با معضلی مواجهیم به نام عرضه و درآمدزایی و تولید مستند که بحث‌ها و کارشناسی می‌خواهد».

 امیرحسین علم‌الهدی: ۱۵ فیلم مستند در ۱۷ ماه در گروه هنروتجربه اکران شده که رقم بالایی است. ما داریم پایه‌ها را می‌چینیم، فعلاً برای رونق سینمای مستند زود است و حداقل ۵ سال زمان نیاز است تا عادت مردم برای سینما رفتن و مستند دیدن شکسته شود

امیرحسین علم‌‌الهدی صحبت‌های خود را از دادن زمان برای به بار نشستن حرکت گروه هنر و تجربه در حوزه اکران مستند آغاز کرد: «در سینمایی نفس می‌کشیم که مردم هر هشت سال یکبار به سالن‌های آن می‌روند و سینما رفتن، سرانه پایینی در مقایسه با کشورهای منطقه دارد. در این فضا، گروه هنر و تجربه در ۱۷ ماه گذشته توانست فضای جدیدی ایجاد کند که آن هم دیده شدن مستند به روی پرده سینماست. ۱۵ فیلم مستند در طی این مدت اکران شده که رقم بالایی است. ما داریم پایه‌ها را می‌چینیم و فعلاً برای رونق سینمای مستند زود است ، حداقل ۵ سال  زمان نیاز است تا عادت مردم برای سینما رفتن و مستند دیدن شکسته شود. به هر حال نباید بار دیده‌شدن و عرضه یک مستند را فقط روی دوش اکران انداخت». علم‌الهدی با طرح این مسأله که بهتر است به این فکر کنیم که برای اکران مستند باید چکار کنیم که مستند دیده شود گفت: «اگر بتوانیم ساز و کار و راهکاری برای نمایش فیلم‌های فاخر مستند در حوزه نمایش خانگی پیدا کنیم، مطمئنم برای برگشت اقتصادی سینمای مستند، دستاورد خوبی خواهد داشت. البته که نباید بازار جهانی را فراموش کنیم. انتظار برای صف کشیدن مردم برای دیدن فیلم مستند انتظار زیادی است. مستند دیدن از نظر من عین خواندن کتاب است. هر وقت سرانه خواندن کتاب افزایش پیدا کند،‌ این اتفاق در دیدن مستند هم رخ می‌دهد». دبیر شورای سیاست‌گذاری هنر و تجربه درباره دلیل انتخاب اکران سینمایی به جای تلویزیون برای بعضی از آثار مستند هم توضیح داد: «یک سری فیلم‌های مستند هم هستند که به دلیل ممیزی در تلویزیون قابل پخش نیستند و تلویزیون باید سعه صدر بیشتری به خرج دهد».

صانعی مقدم، در ادامه بحث را به سمت بررسی ضرورت نقش تلویزیون در نمایش مستند پیش برد. طباطبایی‌نژاد در مورد تفاوت نمایش در تلویزیون و سینما گفت: «اکران مستند در سینما وجاهت هنری بیشتری از تلویزیون دارد و برای فیلم‌ساز رضایت بیشتری همراه دارد چون از طریق اکران، ارائه هنری بهتری برای یک مستند رقم می‌خورد. تأمین خاطر بیشتری هم برای یک هنرمند ایجاد می‌شود. در مورد تفاوت سینما و تلویزیون باید گفت که مخاطبان آن‌ها نیز با هم متفاوتند که حتی دیده‌ام بعضی مستندهای خارجی با تایم‌ها و ورژن‌های مختلف در این دو رسانه به نمایش در می‌آیند. برای عرضه یک مستند باید فاکتورهای زیادی لحاظ شود و یک پکیج مهیا شود». علم‌الهدی توضیحات طباطبایی‌نژاد را تکمیل کرد: «باز هم می‌گویم که اکران مستند نیاز به صبر و زمان دارد و تولید مستند خوب. یادمان باشد که با ده، پانزده فیلم مستند اکران شده در هنر و تجربه، فضای نقد در نشریات و مجلات و فضای سینما برای مستند فراهم شد». ضرورت اکران در سینما به عنوان آغازگر چرخه اقتصادی مستند نکته‌ای بود که صانعی مقدم به آن اشاره کرد: «اکران اولین چرخه اقتصادی‌ است که زنجیر‌ه‌های اقتصادی مستند را به هم وصل می‌کند. باب ارتباط بیشتر و دیده شدن فیلم‌ها در اکران است که رقم می‌خورد و رسانه‌ها و منتقدین نیز به آن می‌پردازند».

ورود VOD به عنوان بستر جدیدی برای ارائه مستند از دیگر موضوعات مطرح شده در نشست روز سه شنبه بود. علم‌الهدی VOD را پدیده‌ای دانست که می‌تواند تیر خلاصی برای اکران باشد: « به نظرم حضور VOD می‌تواند تیر خلاصی برای اکران مستند باشد. درست مثل زمانی که ویدیو و بعدها ماهواره آمد و رفته رفته تعداد مخاطبین سالن‌های سینما را کمتر کرد. VOD ارزان است و با آمدنش دیگر کمتر کسی ممکن است سینما برود. اگر بخواهیم از آن بهره درست ببریم نیاز است تا تبلیغات و آگاهی گسترده‌ای در رابطه با آن انجام دهیم. باز هم می‌گویم که سینمای مستند راهی جز ورود به بازار خارجی و به رسمیت شناختن سرمایه‌گذاری خارجی ندارد». طباطبایی‌نزاد اما نگاه مثبتی به VOD داشت: «به نظرم تا ده سال دیگه، عضویت در VOD مانند داشتن موبایل، یک ضرورت به حساب می‌آید. چه بخواهیم چه نخواهیم روزی باید با چیزهایی که تاکنون با آن‌ها مأنوس بوده‌ایم خداحافظی کنیم. الان دیگر اینکه فیلمی بسازیم و بعد به دنبال فروش آن باشیم دیگر برچیده شده است و الان مسأله تولید مشترک و تأمین سرمایه از قبل از ساخت است که این روزها روی بورس است». علم‌الهدی مسائل دیگری را هم در مورد استقبال مردم از اکران سینما مطرح کرد: «فراموش نکنیم که سرانه سینما رفتن مردم رابطه مستقیم با رفاه دارد و نباید انتظار داشته باشیم تا همه به سینما بیایند». او در مورد عنصر آگاهی در مخاطب و شناخت نقش اکران در سینما گفت: «هنر و تجربه دارد آگاهی‌بخشی می‌کند. در ۱۷ ماهی که از عمر هنر و تجربه می‌گذرد ۴۵۰ هزار نفر به دیدن فیلم‌ها آمده‌اند که حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار نفر از آن‌ها مخاطب مستند بوده‌اند. مردم ایران دیر تغییرپذیری را قبول می‌کنند و به همین دلیل تمرکزمان را روی شهرستان‌ها گذاشته‌ایم که استقبال بی‌نظیری هم از آنها شده است».

این چهارمین و آخرین نشست سینمای مستند بود که این هفته در خانه هنرمندان برگزار شد. سه جلسه قبلی با موضوع «ما و چشم اندازهای تازه دنیای فیلم و سینما»، «مستندهای اجتماعی» و «فرصت‌ها و موانع سینمای مستند ایران» تشکیل شدند.