هنروتجربه- کامبیز حضرتی: نشست نقد و بررسی فیلم«مات» ساخته صبا کاظمی روز یکشنبه پنجم آذر در خانه هنرمندان برگزار شد. در این نشست علاوه بر صبا کاظمی، عقیل بهرامی و مینو ملکی از بازیگران فیلم و شاهین امین منتقد سینما حضور داشتند.

شاهین امین نشست را با صحبت درباره جلسات نمایش و نقد و بررسی گروه هنروتجربه آغاز کرد: «خوشحالم که گروه هنروتجربه هم‌چنان فعال و مقاوم به حرکت خود ادامه می‌دهد و ما شاهد این جلسات هستیم.  امیدوارم این گروه که با تعداد اندکی نیرو چنین حرکت موثری را سامان داده است با همین جسارت، سماجت و تلاش ادامه پیدا کند. کل کارکنان و مرتبطین به این گروه سینمایی به ۲۰ نفر  نمی‌رسند اما به اندازه یک سازمان فعالیت می‌کنند و تاکنون جلسات بسیاری را برگزار کرده‌ و بیش از  ۲۲۰ فیلم بلند ، کوتاه و مستند اکران اول ایرانی را نمایش داده‌اند. فیلم‌هایی که اغلب با بودجه محدود و با پول توجیبی ساخته شده‌اند.»

او با اشاره به فیلم «مات» و تسلط تکنیکی کارگردان  ابزار فیلم‌سازی تاکید کرد: «در این فیلم با نماهای بلند و شکلی از کات زدن مواجه هستیم که نشانگر جاه‌طلبی و زورآزمایی تکنیکی است .کاری دشوار آن‌هم در اولین تجربه بلند کارگردان. فیلم نشان می‌دهد کسی پشت دوربین است که کارگردانی می‌داند ، به ابزار فیلم‌سازی تسلط دارد و  می‌تواند در کارهای بعدی‌اش به مراتب بهتر عمل کند.»

این منتقد ادامه داد: «اتفاق ناخوشایندی است که با فیلم اول یک کارگردان را محاکمه کنیم و انتظار داشته‌باشیم تمام عناصر آن درست از آب دربیاید.یکی از مهم‌ترین کارکردهای فیلم اول نشان‌ دادن توانایی کارگردان برای ادامه راه باشد که مات به خوبی این توانایی را نشان می‌دهد،اگرچه در روایت آن مشکلاتی وجود دارد .به عنوان مثال در چند بخش برای ایجاد جذابیت و کشش فیلم‌نامه‌نویسان تصمیم گرفته‌اند مواردی را اضافه کنند که زمینه یا توجیه‌ای برایش در خود فیلم وجود ندارد مثل یافت شدن دلارهای بی‌صاحب و پاسپورت‌های جعلی که از نیمه فیلم اتفاقات و تنش‌های بر مبنای آن‌ها شکل می‌گیرد . یک فیلم می‌تواند از هرکجا که بخواهد آغاز شود، توضیح پیشینه آدم‌ها و ماجراها لزومی ندارد اما اتفاقات بعد از نقطه عزیمت باید خط و ربط داشته باشد و فیلم دنیای روایی خود را به درستی بنا کند.»

او با اشاره به مشکلات روایی فیلم «مات» ادامه داد: «چند نقطه مهم در فیلم وجود دارد که به خودی خود جذاب هستند. خانه‌ای که به چند نفر فروخته می‌شود، پیدا شدن پول در خانه،افرادی که دچار تناقضات اخلاقی می‌شوند و دزدیده شدن پول در انتهای فیلم، اتفاقات داستانی جذابی هستند اما برخی ارتباط‌ها و زمینه‌چینی بین آن‌ها دیر، دور و گنگ است. درواقع فیلم‌نامه‌نویسان تصمیم گرفتند که این اتفاقات بیافتد اما فضای فیلم این را نمی‌گوید. فیلم‌نامه برای ایجاد جذابیت قصه، پول را نشان می‌دهد اما زمینه‌ای برای آن نداریم و این موضوع خوب در فیلم جا نمی‌افتد. حتی بهت‌زدگی‌های چهار خانواده که اتفاقا از طبقه متوسط انتخاب شده‌اند هم گاهی زیاد است.»

شاهین امین :یکی از مهم‌ترین کارکردهای فیلم اول نشان‌ دادن توانایی کارگردان برای ادامه راه باید باشد که مات به خوبی این توانایی را نشان می‌دهد،اگرچه در روایت آن مشکلاتی وجود دارد .به عنوان مثال در چند بخش برای ایجاد جذابیت و کشش فیلم‌نامه‌نویسان تصمیم گرفته‌اند مواردی را اضافه کنند که زمینه یا توجیه‌ای برایش در خود فیلم وجود ندارد

در ادامه این نشست صبا کاظمی با اشاره به فضای مستند داستانی «مات» مطرح کرد: «بازیگران فیلم به طور جداگانه تمرین می‌کردند و از ماجراهای همدیگر چندان خبر نداشتند. ما حتی مدت‌ها بدون فیلم‌نامه با بازیگران تمرین کردیم تا چیزهایی که در فیلم نمی‌بینیم را به لحاظ روایی و حسی دربیاوریم. مثلا مشکلات یک خانواده مشهدی که به تهران می‌آید از جمله این تمرین‌ها بوده‌است. ما می‌خواستیم کنتراست فضا را براساس ویژگی شخصیت‌ها ایجاد کنیم.»

او اضافه کرد:«نیاز داشتیم بازیگران برخوردهای بکری داشته‌باشند که شبیه خود زندگی باشد تا اینکه در دورخوانی و تمرین‌ها همه چیز ملکه ذهن بازیگر شود. مستندگونه بودن فیلم به روایت ما کمک می‌کرد تا این غریبگی را  با بازی نکردن بازیگران نشان بدهیم. به همین دلیل هم نماهای بلند گرفتم تا چیزی را از تماشاگر ندزدم. به‌هرحال ما راهی را رفتیم که شاید دیگران نخواهند تجربه‌اش کنند اما امیدوارم این فضای سرد خود فیلم را سرد نکرده‌باشد.»

این کارگردان درباره ایده و ساخت «مات» اشاره داشت: «مشغول کار بر فیلم‌نامه‌ای بودم که به طور اتفاقی خبری را خواندم که در آن خانه‌ای به ۴۲ نفر فروخته شده‌است. با میلاد نیازی مشغول نوشتن فیلم‌نامه آن شدیم و تصمیم داشتیم یک فیلم نیمه‌بلند بسازیم اما در طول کار هزینه بیشتری جور کردیم و توانستیم یک فیلم بلند و داستانی از آن دربیاوریم. حدود دوماه و نیم تمرین کردیم اما فیلم‌برداری ما دو روز طول کشید و نسخه اکران شده یکی از برداشت‌های ما است. ماتمام تمرین‌ها را با دو دوربین ضبط کردیم و بیش از چند هزار ساعت راش داریم.»

کاظمی در پاسخ به نظری که فیلم ترکیبی از فیلم‌های شهرام مکری و اصغر فرهادی دانست گفت: «مات میکسی از فیلم‌های مختلف نیست. تلاش کردیم تا مهندسی خودمان را داشته‌باشیم و برداشت‌های بلند هم براساس میزانسن و ضرورت فیلم‌نامه بود. خواستیم دوربین مثل یک کاراکتر زنده راه برود و اطراف را ببیند. ممکن است حتی در جاهایی فلو و فوکوس از دست‌مان در رفته باشد اما تعداد این اشتباهات زیاد نیست. در این فیلم به دنبال تصاویر شسته رفته نبودیم و گنگ بودن برخی صداها و تصاویر به عمد بوده‌است.»

او هم‌چنین افزود: «در حال حاضر بسیاری از فیلم‌ها شبیه هم‌دیگر دکوپاژ می‌شوند. در جشنواره فیلم فجر سال گذشته ۲۰ فیلم دیدم که از لحاظ دکوپاژ شبیه هم‌دیگر بودند و هیچ‌کسی هم معترض نشد اما تا برداشت بلند می‌گیریم به ما ایراد می‌گیرند کارمان را شبیه دیگری می‌دانند. ما کارمان را همزمان با ساخت «جاودانگی» آغاز کردیم. «ماهی و گربه» هم تاثیر گرفته از چند فیلم قبل از خود است اما ترکیب آن  سبک کاری شهرام مکری را نشان‌ می‌دهد. به‌ویژه اینکه مات برخلاف آن دو فیلم پلان سکانس کامل نیست و شامل چند نمای بلند می‌شود.»

شاهین امین نیز  در همین رابطه و درباره تاثیرات زیبایی‌شناسی کارگردان‌های شناخته شده بر فیلم‌سازان جوان عنوان کرد: «من تاثیر فرهادی را در این فیلم و بخصوص در نحوه تمرین کردن با بازیگران می‌بینم اما چنین تاثیری  هیچ اشکالی ندارد. کیارستمی، فرهادی و عیاری زیبایی‌شناسی خاصی دارند که بر بسیاری از کارگردان‌ها اثر می‌گذارد. همان‌طور که محمدرضا شجریان یا مرتضی ممیز بر کار خوانندگان و گرافیست‌ها تاثیر گذاشته‌اند.تاثیر از هنرمندان و آثار موفق قبل از خود خیلی طبیعی است و تقلید نیست . مهم این است که فیلم‌ ساز برای انتخاب خود دلیل و توجیه کافی داشته و بتواند دنیای فیلم خود را بنا کند و به نظرم مات تاحدی این دنیا را بنا کرده حتی با این‌که به آن نقدهایی دارم.»

او افزود: «البته نمی‌توان وسوسه  چالش تکنیکی برای فیلم‌سازان را هم  رد کرد، وسوسه‌ای که جذاب است و هیچ اشکالی هم ندارد. اتفاقا کارگردانان جوان هم به دلیل جسارت ذاتی اغلب سراغ این چالش‌ها می‌روند. »

صبا کاظمی: نیاز داشتیم بازیگران برخوردهای بکری داشته‌باشند که شبیه خود زندگی باشد تا اینکه در دورخوانی و تمرین‌ها همه چیز ملکه ذهن بازیگر شود. مستندگونه بودن فیلم به روایت ما کمک می‌کرد تا این غریبگی را  با بازی نکردن بازیگران نشان بدهیم. به همین دلیل هم نماهای بلند گرفتم تا چیزی را از تماشاگر ندزدم

در ادامه این نشست نوبت به مینو ملکی رسید. او درباره تجربه بازیگری در فیلم «مات» توضیح داد: «تحصیلات تئاتر دارم و بازیگر تئاتر هستم. صبا کاظمی هم براساس یکی از اجراهای نمایشی، من را برای بازی در این فیلم در نظر گرفت. گروه بازیگران در پلاتوهای جداگانه تمرین می‌کردند و کارگردان اصرار داشت که از کار هم‌دیگر آگاه نباشیم. این ناآگاهی در طول فیلم‌برداری هم وجود داشت و یک عامل کمک کننده بزرگ بود.»

او هم‌چنین در صحبت‌هایش به جذابیت جادویی فیلم‌نامه اشاره داشت: «به نظر من هر المانی در فیلم‌نامه تعریف خودش را پیدا می‌کند و باید دید هدف داستان چیست. اگر فیلم تعریف قصه روزمره باشد برای مخاطب جذابیت ندارد. درواقع باید یک اتفاق جادویی در فیلم بیافتد تا داستان جذابیت پیدا کند. در فیلم مات نشان دادن آدم‌ها و این‌که گرفتار بحران اخلاقی می‌شوند و خودشان دست به انتخاب می‌زنند هدف است و از داستان پول اهمیت بالاتری دارد.»

عقیل بهرامی دیگر بازیگر فیلم‌ هم صحبت‌هایش را با طرح این نکته که «مات» شیوه‌ای تئاتری دارد، آغاز کرد:« در فیلم نقش یک جنوبی را بازی کرده‌ام اما اصالتا اهل خوزستان نیستم. صبا کاظمی بازی من را در تئاتر و در نقش یک جانباز اعصاب و روان دیده بود و بعد از آن پیشنهاد بازی در این فیلم را داد که با جان و دل آن را پذیرفتم. تم این کار من را به یاد تئاتر بی‌چیز گروتفسکی می‌انداخت که در آن اصالت نمایش بر مبنای برخورد تماشاچی با بازیگر است و نه آکسسوار.»

این بازیگر ضمن اشاره به اهمیت گروه سینمایی هنروتجربه در سینمای کشور عنوان کرد: «فکر می‌کنم امثال صبا کاظمی در سینمای ما وجود دارد و هنروتجربه سعی می‌کند آن‌ها را بهتر به جامعه معرفی کند. هنروتجربه روزنه امید این سینماگران است. جوانی که پول فیلم‌سازی ندارد باید به توصیه هیچکاک عمل کند و سراغ اصل سینما یعنی فیلم‌نامه، فیلم‌نامه و فیلم‌نامه برود. از همه کسانی که به این نشست آمدند تشکر می‌کنم و امیدوارم مخاطبان هنروتجربه بیشتر شود.»

شاهین امین نیز در پایان نشست نکته‌ای را درباره حضور بازیگران تئاتر در فیلم‌های تجربه‌گرا مطرح کرد: «اتفاق خوبی است که در فیلم‌ها از بازیگران تئاتر  استفاده شود اما امیدوارم این بازیگران پس از کسب شهرت گرفتار فضایی نشوند که خودشان منتقد آن بوده‌اند.»•

عکس: یاسمن ظهورطلب