هنروتجربه-قاسم فتحی: جلسه نقد و بررسی مستند«نویسنده شدن» عصر روز شنبه بیست و پنج دی ماه با حضور مصطفی آل‌احمد (کارگردان) و محسن نظری (فیلمبردار) در سالن شماره پنج سینما هویزه برگزار شد. سوالات مکرر و جذابیت شخصیت جلال، باعث شد آل‌احمد صحبت‌های صریحی بیان کند.

جلال مثل خیلی از روشنفکران ما قدر ندید

مصطفی آل‌احمد در ابتدا درباره انگیزه ساخت این مستند گفت و تاکید کرد که نسبت فامیلی با جلال، دلیل ساخته شدن این اثر نبوده است:« ساخت این کار نه اَدای دین شخصی بود و نه نسبت فامیلی در آن دخالت داشت. ولی از طرف دیگر این کار اَدای دینی بود به نویسنده‌ای که سالها زحمت کشید. کلی فعالیتهای هنری، انتقادی و مبارزه با رژیم وقت جز برنامه های جلال بوده و مثل همیشه و به مانند بسیاری از نخبگان ما قدر ندید».
او درباره با اشاره به آشنایی با فضای روشنفکری ایرانی  افزود: «اتفاقا به خاطر تشابه اسمی دوست نداشتم این فیلم را بسازم و این موضوع را به دوستان مرکز گسترش سینمای مستند گفتم با این حال به خاطر سابقه قبلی و فیلم نیمه تمامی که درباره خانم دانشور و فضای روشنفکری ساخته بودم، امتیازهایی داشتم که باقی نداشتند. نکته بعدی نزدیکی فامیلی و دوستی با کسانی است که دوستان جلال بودند ، به همین سبب طبیعی بود اعتماد بیشتری به من داشته باشند».

 ساخت این فیلم هشت سال طول کشید

کارگردان نویسنده بودن درباره روند طولانی تولید فیلم توضیح داد: «من از همه دوستان بابت کیفیت پایین برخی تصاویر  عذر می‌خواهم. فیلم‌برداری بخشی از کار به عهده آقای نظری بود و بخش‌های دیگر به عهده فیلم‌بردارهای مختلف. به هر حال ساخت این مستند هشت سال ساختش طول کشید و مدام فیلمبردارها تغییر می‌کرد. بنابراین نباید همه کیفیت این فیلم را به پای آقای نظری حساب کرد.صدای فیلم هم همینطور؛ چون پروسه ساخت طولانی شد و مشکلاتی عدیده ای به وجود آمد. ما دهه هشتاد این کار را شروع کردیم و آن دوره تکنولوژی فیلم، «دی وی» بود».

آل احمد در پاسخ به این سوال که چرا کادرها مدام تغییر می‌کرد هم گفت: «قطع ما ثابت بود؛ دی وی ۵۷۶؛ اما این کراپ شدن تصاویر بعدها در مونتاژ اضافه کردیم و این کار به خاطر تنوع تصویری بود؛ فکر کردیم این میزان از مصاحبه نیاز به تنوع دارد. البته سعی کردیم نسبت به اهمیت هر مصاحبه شنونده، در کادر تنوع بدهیم که البته این اتفاقات بعدها در مونتاژ به ذهنم رسید».

 همچنان منتقد «جلال» هستم

آل آحمد به نگرش خود نسبت به جلال و عدم حضور  سیمین دانشور هم  اشاره داشت:« ما به دلیل بیماری خانم دانشور ، نتوانستیم که از ایشان استفاده کنیم. در واقع این اواخر به لحاظ فیزیکی آن ابهت قبلی خودشان را از دست داده بودند و ما هم زیاد اصرار نکردیم. از طرفی خودشان هم تمایلی نداشتند با آن وضعیت جلوی دوربین حاضر شوند».

وی با انتقاد از نبود تبلیغات کافی برای مخاطبان و علاقه‌مندان‌مندان به جلال آل احمد، افزود: «این فیلم یکی از جامع‌ترین فیلم‌های مستندی است که درباره شخصیت جلال آل احمد ساخته شده است. مخاطب هدف ما برای این فیلم، دانشجوهای ادبیات و علوم سیاسی هستند. ولی متاسفانه خیلی برای فیلم تبلیغ نشد، از طرفی به تلویزیون هم که نمی‌توان برای پخش چنین مستندی، امید داشت».

خیلی از روشنفکران حاضر نشدند درباره جلال صحبت کنند

آل احمد در ادامه درباره تصوراتش درباره جلال و این‌که حالا بعد ساخت این مستند، چگونه با او مواجه می‌شد، گفت: «من منتقد جلال بودم و هنوز هم هستم ولی بعد از ساخت شدن فیلم، انتقاداتم کمتر شد».

او درباره دلیل نبودن  منتقدان جدی آل احمد اشاره کرد: « خیلی از روشنفکران ما که منتقد جدی جلال بودند، به دلایل مختلفی نخواستند حرف بزنند و جلوی دوربین بیایند. اسم‌های بزرگی هم هستند. حتی نویسنده خیلی بزرگی از من بابت اینکه بیاید جلوی دوربین، طلب پول کرد! ولی با همه این‌ها سراغ آدمهای شاخصی رفتیم. مثلا شمس برادر جلال پایش در گچ بود و چقدر خوب که توی این وضعیت با او صحبت کردیم».

وی افزود: «آنها(برخی از منتقدان جلال) اعتقاد داشتند آل احمد از همه چیز سوءاستفاده ابزاری می‌کرده و دچار پارادوکس بوده است.مثل قضیه صمد بهرنگی».

آل احمد مصداق یک شخصیت پویایِ سیاسی است

کارگردان نویسنده بودن هم‌چنین درپاسخ به این سوال که چرا بیشتر وارد زندگی شخصی جلال  نشده است، گفت: «ما می‌خواستیم یک تصویر کلی از آل احمد نشان بدهیم و حالا مخاطب برمبنای جذابیت سوژه، خودش سراغ تحقیق و بررسی و خوانش آثار جلال برود».وی افزود: «جلال بعد از پنج سال از حزب توده جدا می‌شود و من فکر می‌کنم این پویایی جلال را می‌رساند و برعکس دوستانی که به این شاخصه جلال نقد داشتند و به آن می‌تاختند، من آن حُسن او می‌دانم».

محسن نظری فیلمبردار بخشی از مستند« نویسنده بودن» هم درباره این‌که چرا از یک دوربین برای مصاحبه با شخصیتها استفاده کردید توضیح داد: ما از یک دوربین دوربین استفاده کردیم به این خاطر بود که می‌خواستیم مخاطب به حرف‌ها توجه کند و آن‌ها را بفهمد. ما می‌توانستیم چند دوربین بگذاریم و اِفکت‌هایی به سبک این مصاحبه‌های تلویزیونی با انواع اقسام حیله‌ها، بگذاریم و به قول شما کار را به لحاظ بصری جذاب کنیم، ولی این را بگویم که کارهایی که روی این شاخصه اصرار دارند نمی‌خواهند حرفهای مصاحبه‌شنوده به درستی  شنیده شوند! اینجا سبک ما این بود و از نمای بسته و یک دوربین استفاده کردیم».

•