
همراه با مجموعه چهرههای ایرانی/ مستند «در جستجوی صبح»
سرگذشت انتشارات امیرکبیر و مدیری که به دنبال آگاهی بود
هنروتجربه:مجموعه مستندهای «چهرههای ایرانی» از پنجم آبان با نمایش مستند پرتره «در جستجوی صبح» به کارگردانی مهرداد شیخان اکران خود را در سینماهای گروه هنروتجربه اکران آغاز میکنند. مهرداد شیخان در سومین فیلم مستند خود «در جستجوی صبح»سرگذشت بنیانگذار موسسه انتشاراتی امیرکبیر را مورد توجه قرار داده است.
این فیلم، داستان بنیانگذاری و شکلگیری و توسعه یکی از بزرگترین مؤسسات تولید و نشر کتاب در ایران و منطقه خاورمیانه را طی سه دهه، به تصویر میکشد. فیلم همچنین نگاهی دارد به پایان غمبار فعالیت عبدالرحیم جعفری مدیر این انتشارات در ابتدای دهه شصت.
مهرداد شیخان در یادداشتی اختصاصی چگونگی همراه شدنش با عبدالرحیم جعفری و شکلگیری مستند«درجستوجوی صبح» را چنین شرح میدهد:«یکی از روزهای آخر آبان ۸۷ زنگ تلفن به صدا در آمد. آن سوی خط صدایی ناآشنا اما بسیار قبراق خودش را معرفی میکند: من عبدالرحیم جعفری هستم. این اسم برایم بسیار آشنا بود اما پیش از آنکه به یاد بیاورم ادامه میدهد که میخواهد مستندی از زندگیاش ساخته شود. در همان مکالمه کوتاه درباره خودش و انتشارات امیرکبیر میگوید. آدرس میگیرد تا دو جلد کتاب خاطراتش – در جستجوی صبح – را به دفتر کارم بفرستد. مکالمه تمام میشود. گوشی را که میگذارم در ذهنم طوفانی از نام آدمها، کتابها و اتفاقها برای ایدههای اولیه فیلم به پا خاسته است.چند ساعت بعد دو جلد کتاب در جستجوی صبح روی میزم قرار دارد. روی آستر بدرقه جلد اول از روی لطف و محبت ـ همان لطف و محبتی که سالیان بعد با من ماند ـ برایم چیزی نوشته و تاریخ زده بیست و هشتم آبان هزار و سیصد و هشتاد و هفت. آن روز دقیقا سالگرد تاسیس انتشارات امیر کبیر بود، پنجاه و نه سالگیاش.»
او در ادامه این یادداشت به زندگی و شخصیت فرهنگی مدیر انتشارات امیر کبیر اشاره دارد:« عبدالرحیم جعفری در تقاطع مکان و زمانی سرنوشتساز در سالهای آخر پادشاهی قجرها در تهران متولد میشود. او مانند همه ساکنان این شهر بیش از هر نقطه دیگری در معرض رخدادهای سیاسی و اجتماعی آن روزگار بود. هنوز چشم باز نکرده که حکومت رضا خان پا میگیرد.جعفری کودکیاش با کار آغاز میشود. او فرزند خانوادهای تنگدست است. هنوز به بلوغ نرسیده که دوران کارگریاش در چاپخانه آغاز میشود. این سالها همزمان است با روزگاری که تجدد و تجدد خواهی با دو رویکرد متفاوت، هم به صورت حکومتی ـ فرمایشی از بالا و هم به شکل مطالبات اجتماعی حاصل دوران پسامشروطه از طبقات پایین و میانی جامعه ایران گستردهتر میشود و در دوران پس از شهریور بیست شکل سیاسی ـ اجتماعی و عدالت خواهانهای به خود میگیرد. در این میان، نسل عبدالرحیم جعفری خواسته یا ناخواسته به اصلیترین نمایندگان این جریان نواندیش تبدیل میشوند و در دهههای بعد نقش مؤثری در جامعه ایران ایفا میکنند. بخش مهمی از کمالجویی و خیزهای ذهنی و شغلی عبدالرحیم جعفری و عزم او در تاسیس و مدیریت مؤسسه انتشارات امیرکبیر ناشی از همین رخدادهاست . این فرهنگ و دیدگاه از همان ابتدای تاسیس انتشارات امیرکبیر مهمترین دلیل پیشرفت کاری به شمار میآید.
عبدالرحیم جعفری به طور غریزی همیشه به دنبال نقطه رهایی بود. ضرورتهای جامعهاش را دریافته و به همین علت به دنبال گشایش بود. تلاش او نه فقط به عنوان یک ناشر بسیار پر کار بلکه به عنوان یک پیشرو اجتماعی در جهت آن بود که به صاحبان آثار و نو آمدگان اعم از نویسنده، شاعر، مترجم، هنرمند و حتی ویراستارانش میدان دهد تا آثار مکتوب تازه و متفاوتی خلق شود. این نوع مدیریت در انتشارات امیرکبیر از یک سو و بسترهای فرهنگی و اجتماعی دهههای چهل و پنجاه ایران از سوی دیگر موسسه انتشارات امیرکبیر را در جایگاهی فراتر از یک بنگاه تولید و نشر کتاب قرار داد. انتشارات امیرکبیر بیشتر از آنکه تنها نام یک موسسه موفق نشر کتاب شود، نام یک جریان فرهنگی با دامنه و وسعتی چشمگیر شد. جریانی فرهنگی که ابزارش کتاب بود و در افزایش دانش و آگاهی جامعه ایران تاثیری عمیق داشت . کتمان کردنی نیست که این آگاهی از جمله عوامل زمینهساز تحولات اجتماعی ایران در دهههای چهل و پنجاه شد. جریانی که با بطن و متن جامعه معاصر ایران ارتباطی محکم داشت.»
در دوران مدیریت عبدالرحیم جعفری حدود دوهزار عنوان کتاب در زمینههای ادبیات، تاریخ، علوم اجتماعی، فلسفه و هنر از نویسندگان، فلاسفه، پژوهشگران، شاعران و مترجمین پیشرویی از جمله بدیعالزمان فروزانفر، محمد معین، ابراهیم پورداود، سعید نفیسی، محمدتقی بهار، علی دشتی، پرویز ناتل خانلری، ذبیحالله صفا، مجتبی مینوی، رشید یاسمی، یحیی مهدوی، عبدالحسین زرینکوب، عباس زریاب خویی،مرتضی کیوان، ایرج افشار، محمد عباسی، مشفق همدانی، فریدون آدمیت، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، محمود تفضلی، محمدابراهیم باستانی پاریزی، غلامحسین ساعدی، صادق هدایت، محمد قاضی، هوشنگ ابتهاج، احمد شاملو، نادر نادرپور، شاهرخ مسکوب، بهمن محصص، سیمین دانشور، احمد محمود و… منتشر شدهاست.
در جستجوی صبح/ پژوهش، کارگردانی تهیه کننده: مهرداد شیخان- تدوین : محمود یارمحمدلو ، آرش زاهدی اصل – تصویر : مهرداد دفتری- موسیقی : مرتـضی ساعـدی- صدا : بهروز شهامت-: مهرداد شیخان- با حضور : عبدالرحیم جعفری، سیمین بهبهانی، بهمن فرزانه، پوری سلطانی، احسان نراقی، پرویز شهریاری، لیلی گلستان محمد رضا جعفری، ابراهیم حقیقی،علی دهباشی، بهاءالدین خرمشاهی، کامران فانی، عبدالحسین آذرنگ، مهدخت معین، رضا یکرنگیان، محمد بهرامی و داوود موسایی