هنروتجربه-مرسده محمدی: پردیس سینمایی سیتی سنتر اصفهان دوشنبه دهمین روز از دی ماه میزبان نمایش فیلم «رزم آرا یک دوسیه مسکوت» بود. بعد از نمایش فیلم جلسه نقد و بررسی آن با حضور احسان عمادی کارگردان فیلم برگزار شد.اجرای این برنامه را سید مهدی سجادزاده به عهده داشت .

درآغاز احسان عمادی از شکل‌گیری ایده فیلمش گفت:« طرح مستندی به نام «مردان شاه» که در مورد ده نخست وزیر زمان پهلوی بود را نوشتیم و قرار شد آن‌ها را کار کنیم .اما سرانجام بعد از ساخت سه مستند درباره فروغی و مصدق و رزم آرا از ادامه کار به دلیل سختی‌ آن منصرف شدیم.این فیلم یکی از آن سه فیلم است که در مورد رزم آرا و قتل او ساخته شده‌است.»

در ادامه نکاتی در ارتباط با سفارشی بودن این مستند عنوان شد. عمادی با ذکر این نکته که از نظرش برچسب سفارشی، برچسب ترسناکی برای فیلم نیست، عنوان کرد:«وقتی فیلمی ‌به شما سفارش داده می‌شود مختارید بپذیرید یا نه و در ضمن اگر فکر می‌کنید می‌توانید حرف‌تان را در قالب کار سفارشی بزنید، پس  مشکلی در سفارش گرفتن فیلم و کار سفارشی وجود ندارد. البته این فیلم از طرف خانه مستند پیشنهاد نشده و من طرح را به حسام اسلامی ‌تهیه کننده فیلم ارائه دادم و سپس آن‌را نوشتیم  و در مرحله بعد خانه مستند آن‌را پذیرفت. هدف و ایده‌مان هم شناخت دوره پهلوی از دریچه نخست وزیرانش بود. ما چون قبلا هم با خانه مستند کار کرده بودیم و هم‌چنان هم کار می‌کنیم با خط قرمزهایشان آشنایی داشتیم اما آن‌ها چیزی را به فیلم ما اعمال نکردند. ما از سه مستندمان نسخه‌های ۴۰ دقیقه‌ای برای پخش از شبکه مستند آماده کردیم که متاسفانه قابل صلاحیت برای پخش ازتلویزیون تشخیص داده نشد.»

مهدی سجادزاده با مطرح کردن این پرسش که عمادی چطور توانسته به آرشیو دانشگاه هاروارد دست پیدا کند، جلسه را ادامه داد.عمادی در پاسخ گفت:«در دانشگاه هاروارد و در حوزه تاریخ شفاهی مصاحبه‌های زیادی در دهه ۶۰ و ۷۰ با افرادی که مستقیما با محمدرضا پهلوی در ارتباط بودند، انجام شده است، کسانی که موضع مخالف یا موافق داشتند و در آن زمان سمت‌های مهمی‌ بر عهده داشتند. این مصاحبه ها که بیشتر کار حبیب رجبعلی در سال‌های دهه ۶۰ است، در آرشیو این دانشگاه نگه داشته می‌شود. ما در ایران و در حوزه تاریخ شفاهی این کار را تا یک دهه قبل انجام نداده بودیم تا به همت آقای دهباشی مجموعه‌ای چهار جلدی از این مصاحبه‌ها منتشر شد. در مورد دسترسی هم باید بگویم ما پولی برای خرید آرشیو آن‌ها نداشتیم و خوشبختانه چون در ایران حق کپی رایت مطرح نیست، مصاحبه‌هایی را که در سایت این دانشگاه به طور نامنظمی‌ به شکل صوت بود و فایل‌های پی دی اف بعضی از آن‌ها را دانلود کردیم که هرچند بسیار نامنظم و به هم ریخته بود اما به کار تحقیقات ما آمد. در حال حاضر سایت آن‌ها نظم بهتری پیدا کرده و ده کتاب هم از این مصاحبه ها چاپ شده‌است»

در بخش دیگری از این نشست، یکی از تماشاگران از کارگردان دلیل نشان ندادن همه جنبه‌های زندگی رزم آرا را پرسید. عمادی در این مورد توضیح داد:«در مورد رزم آرا خاطرات زیادی از او درباره نامه‌هایی که به همسرش نوشته و رفتارش با پسرش و غیره وجود داشت اما حجم اطلاعات واقعا زیاد بود و من نمی‌خواستم فیلم پراکنده شود.در واقع برای ما مهم آن بخش از زندگی رزم آرا بود که به ترورش منتهی می‌شد و این موضوع اهمیت داشت که یک فرمانده نظامی‌ که فقط هشت ماه نخست وزیر بوده‌، در طول این مدت چه کرده که برای خودش این همه دشمن تراشیده و سرانجام ترور شده‌است.البته الان که از این فیلم فاصله گرفته‌ام، احساس می‌کنم باید حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد اطلاعات فیلم کم شود و نباید فیلم را از اطلاعات خفه کرد.»

او هم‌چنین در پاسخ به این پرسش که فیلم برای یک استاد تاریخ یا پژوهش‌گر تاریخی چه دستآوردی دارد، جواب داد:«درواقع برای این افراد نکته خاص و جدیدی دربر ندارد. اسنادی هم که در فیلم است، مثلا روزنامه‌های چاپ شده در آن زمان، اسناد در دسترسی است. البته برایم مهم بود که  نظر اساتید تاریخی را هم بدانم اما آنچه در وهله اول در نظر داشتم،مخاطبی است که علاقه‌مند به داستان و سینما باشد نه علاقه‌مند به تاریخ و سیاست. برای این‌که تاریخ را بین مردم بیاوریم، مخصوصا تاریخ دهه ۲۰ و ۳۰ که درباره‌اش فیلم خیلی کم ساخته شده‌است، به فکر نمایش در شبکه خانگی بعد از اکران هنروتجربه هستیم. در جشنواره رشد هم که این فیلم جایزه بهترین مستند را برد،اعلام کردم حاضرم فیلمم را بدون کوچک‌ترین چشمداشت مالی در مدارس نشان دهند اما این هماهنگ‌سازی به عهده آموزش و پرورش است نه من.»

در ادامه کارگردان «رزم آرا یک دوسیه مسکوت» در مورد رویکرد رایج مردم درباره تاریخ و شخصیت‌های تاریخی گفت:«رویکرد ما اکثرا این است که تاریخ را ساده کنیم. یعنی یک نفر را خیر و دیگری را شر بدانیم بدون اینکه فکر کنیم این افراد آدم هستند و دچار پیچیدگی شخصیت و واکنش هایشان نسبت به هر حادثه مهم است.در مورد رزم آرا چون مخصوصا جریان قتلش بحث برانگیز و حساس بود، برای خودم این خط قرمز را گذاشتم که وارد توضیحات شفاهی افراد نشوم و فقط به اسناد چاپ شده مراجعه کنم. چون مناقشات شفاهی و آدم‌های آن زمان دیگر در دسترس نبودند و نتیجه‌گیری از حرف‌ها هم درست نبود. حرف‌هایی که در دادگاه‌ها زده شده و قابل استناد است اصل حرف‌های این فیلم بود و پایبندی به این اسناد خدشه‌ای به واقعیت موجود وارد نمی‌کرد. راوی‌های این فیلم هیچ‌کدام تحلیلی از رزم‌آرا ارائه نمی‌دهند، بلکه در مورد آنچه صحبت می‌کنند که در روز قتل دیده‌اند. ما عادت کرده‌ایم در مواجهه با تاریخ، دو قطبی نگاه کنیم یا خوب یا بد. اینکه ما آدم‌ها را در یک لحظه خاص فریز و فکر کنیم طرف در ۵۰ سال دیگر زندگی‌اش هم همین طور بوده، غلط است.»

در ادامه این بحث، عمادی با اشاره به هدفش از نشان دادن ابعاد مختلف شخصیتی آدم‌ها افزود:«دیدن آن روی دیگر آدم‌ها برای مخاطب هم جالب است. ایده آل من در این فیلم این بود که آدم‌ها به این مرحله برسند که قضاوت کردن دیگران کار سختی است. تمام آدم‌های این فیلم شخصیت‌های مهم تاریخی هستند و در تهران خیابانی به اسم‌شان است، مصدق ، کاشانی ، فدائیان اسلام و … از رسیدن به وجه جدیدی از شخصیت‌ها و جریان‌ها در پروسه تحقیق دچار بهت شدم و دلم می‌خواست مردم هم از دیدن فیلم دچار این بهت شوند که بازخوردها نشان می‌دهد آن‌ها به حسی که من می‌خواستم رسیده‌اند. این‌که فیلم به یک طرف جهت‌گیری نکرده و به قول دکتر تفرشی با ذهنیت آبروبری یا آبروخری ساخته نشده، برای من مهم است و سعی شده فیلم با یک ابهام ساخته شود.»

عمادی هم‌چنین از جبهه‌گیری در فیلم‌های مستند تاریخی ابراز ناخرسندی کرد:«برای شخص من در مستند تاریخی وجه پیچیدگی داستانی و سینمایی آدم‌های تاریخی که کاراکتر و شخصیت دارند مهم است نه جبهه‌گیری یک طرف. اما عبرت‌گیری سیاسی از تاریخ درجه اهمیت بالایی دارد، جمله معروفی هست که می‌گوید آدمی ‌که از تاریخش درس نگیرد، مجبور می‌شود تاریخش را در آینده تکرار کند. از مشروطه تا الان چقدر حادثه تاریخی تکرار شده‌است و این به خاطر انقطاع ما از تاریخ‌مان است.»

در پایان احسان عمادی هدفش از ساخت «رزم آرا یک دوسیه مسکوت»را در یک جمله چنین بیان کرد:«دلم می‌خواست مردم قضاوت‌شان را عوض کنند که آدم‌ها این‌قدرها هم ساده نیستند که ما فکر می‌کنیم و به آن‌ها جهت مثبت یا منفی می‌دهیم.»