هنروتجربه:دو مستندساز گفت‌وگویی درباره «مهین» انجام دادند و از دلیل ساخت فیلمی درباره قتل‌های سریالی، نوع نگاه به قاتل، بازسازی صحنه‌ها و دیگر جزئیات این فیلم صحبت کردند.

روزنامه ایران گفت‌وگوی سیداحسان عمادی کارگردان مستند «رزم‌آرا؛ یک دوسیه‌ مسکوت» را با محمدحسین حیدری کارگردان مستند «مهین» و تدوین‌گر مستند «رزم‌آرا؛ یک دوسیه‌ مسکوت» با تیتر «رازهای تنها قاتل سریالی زن ایران» منتشر کرده است.

در ابتدای این مصاحبه عمادی درباره دلیل انتخاب مستندی با موضوع قتل پرسیده که حیدری پاسخ داده است:«موضوعات اجتماعی همیشه دغدغه‌ام بوده است. قتل هم یکی از آن‌ها و شاید بزرگ‌ترین تابویی است که هر انسانی می‌تواند آن را بشکند. خیلی از قتل‌ها در شرایط استرس، فشار، دعوا و به‌صورت هیجانی اتفاق می‌افتد اما داستان قاتل‌های سریالی کاملاً فرق می‌کند. وقتی در ذهنم عقب‌تر رفتم، دیدم در بچگی با سریال‌های پوآرو و ناوارو و دیگر سریال‌ها و فیلم‌‌های پلیسی همیشه ارتباط خوبی داشته‌ام. یادم است وقتی سنم کم بود، خانواده موقع پخش سریال می‌خوابیدند ولی من بیدار می‌ماندم».

او درباره اینکه توانسته است به پرونده مهین قدیری دسترسی پیدا کند، افزود:«درباره این موضوعات دو پرونده وجود دارد؛ یکی در اداره آگاهی و یکی در قوه قضائیه. پرونده‌های آگاهی معمولا اطلاعات خصوصی زیادی مثل مکالمات، شماره تماس‌ها، شگردهای پلیسی و… دارد و سخت‌تر می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. معمولا اطلاعات بهتر این پرونده را می‌دهند به قوه قضائیه. مهین قدیری شش پرونده داشت که پنج- شش هزار برگه بود. نکته مهم این بود که مهدی اسدزاده (نویسنده) حقوق خوانده بود و به موضوعات جنایی علاقه داشت. به خاطر همین اطلاعات مهم‌تر را با هم دسته‌بندی کردیم. مهم‌ترین اطلاعات، برگه‌های بازجویی مهین بود. در هر مرحله از کار باید قوه قضائیه را هم قانع می‌کردیم و برای این کار کلی تعهد دادیم».

عمادی در ادامه پرسیده که در مرحله خواندن پرونده، چه موضوعاتی برای گروه فیلم‌ساز جذاب شد که از قبلش نمی‌دانستند و حیدری عنوان کرد:«اتفاقاتی مثل صحنه شروع فیلم. همین پلانی که یک راننده به مهین می‌گوید آشغال نریز. همه این‌ اتفاقات واقعی بود. عکس‌های اصلی جنازه‌ها را هم در همین مرحله دیدیم. وقتی این پروند‌ه‌ها را می‌خوانی، تجربه‌ات بیشتر می‌شود. مثلاً می‌فهمی جزئیات اطلاعاتی که در برگه‌های بازجویی پرونده آگاهی نوشته شده با جزئیاتی که بازپرس قوه قضائیه نوشته، فرق دارد. این‌ اطلاعات باعث شد مهینی را که در ذهن‌مان بود، کامل‌تر بسازیم. مدام تصویرمان تغییر می‌کرد و جزئیاتش بیشتر می‌شد. جلوتر به جایی رسیدیم که اطلاعات من از مأموران آگاهی و بازپرس پرونده بیشتر شد. این‌ فرآیند برای آدم لذت‌بخش است».

حیدری درباره اینکه چه نقطه‌هایی را در روایت و فیلم‌نامه‌ مورد توجه قرار داده است که شاید در پرونده یا گزارش‌های مطبوعاتی چندان مد نظر قرار نگرفته است، گفت:«برای ما این مهم بود که درام شکل بگیرد. ما سعی کردیم که همه نقطه‌ها را در فیلم‌نامه بگذاریم. در مرحله اول یک‌سری چیزها برایمان هیجان‌انگیز بود ولی دیدیم شاید به خانواده مهین لطمه می‌خورد یا ما را از داستان دور می‌کند. سعی کردیم یک حس انسانی هم در کار داشته باشیم و فقط به اینکه فیلم بسازیم فکر نکردیم. به اینکه چه تبعاتی دارد هم فکر کردیم. خانواده‌های مهین و مقتولان برای ما مهم بودند. از طرفی جزئیات برای من خیلی مهم است. به خاطر همین سعی کردیم شخصیت مهین را با کدهایی که در فیلم می‌گذاریم، نشان بدهیم».

کارگردان «مهین» افزود:«شاید ما اوایل تصویر روشنی از شخصیت نداریم ولی وقتی این کدها را کنار هم می‌گذاریم، به یک تصویر نسبتاً روشن می‌رسیم. مثلاً جمله آخر مهین که می‌گوید من ساخته این شهرم، برایمان مهم بود. شاید بگویی با این حرف اتهام را از خودش دور می‌کند اما واقعیت این است که وقتی کسی به این نقطه می‌رسد، همه ما در آن مؤثر هستیم. یا مثلاً در آخر فیلم می‌گوییم قتل‌ها ادامه دارد. به هر حال با اعدام یک قاتل پرونده این موضوع بسته نمی‌شود و راه‌های دیگری باید رفت که این موضوع ادامه پیدا نکند. تصویری که از پلیس نشان می‌دهیم هم متفاوت است. پلیس‌های فیلم‌ ما در بازجویی‌ها و کارشناس‌ها وقار خاصی دارند که شاید تو در فیلم‌های پلیسی مشابه آنها را که خشونت نداشته باشند، نمی‌بینی».

در ادامه عمادی نظرش را درباره مستند «مهین» چنین مطرح کرد:«مهین به‌عنوان یک قاتل سریالی، این پتانسیل را در خودش دارد که دست‌کم در لحظاتی حس نفرت مخاطب را تحریک کند. حتی جایی از فیلم درباره زنی که طعمه‌اش بوده و ماشین را ترک کرده و نگذاشته نقشه مهین عملی شود، می‌گویدبازار سیار طلا بود، اما هیچی که نداد هیچی، چهارهزار تومنم به خاطرش جریمه شدم! با این حال مخاطب در بیشتر لحظات با مهین همراه می‌شود (مثل صحنه قتل صاحب‌خانه که به ادعای مهین، قصد آزار جنسی او را داشته) و در نهایت گاهی از خونسردی او تعجب می‌کند. یعنی حس‌های مختلفی از همراهی و همدلی تا غم و اندوه تا بهت و شگفتی در ذهن بیننده شکل می‌گیرد، اما اثر چندانی از نفرت نسبت به مهین نیست».

حیدری در مقابل این موضوع اظهار کرد:«من نقطه‌هایی را برای حس تنفر پیدا کردن گذاشته‌ام اما اگر کار نکرده، این یک بحث دیگر است. خیلی‌ها می‌گویند به خاطر همین صحنه حالشان بد شده و از مهین متنفر شده‌اند و می‌گویند چقدر آدم کثیفی است. قضاوت با مردم است. یا در نریشن هم آمده که مهین دنبال یک نفر می‌گردد که چک امروزش صاف شود! یا مثلاً در صحنه قتل صاحبخانه از مهین می‌پرسند که آیا تو پولی برداشتی، جواب می‌دهد نه ولی می‌بینیم که برداشته. همه این‌ها کنار هم است. مهین مجموعه‌ای از همین رفتارها است که اگر کنار هم بگذارید، جواب‌ خیلی از سؤال‌هایتان به دست می‌آید».

در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره بازسازی صحنه‌های قتل بحث می‌شود و اینکه اعظم عرفانی، بازیگر نقش «مهین» پس از بازسازی صحنه اولین قتل گریه کرده، همان کاری که قاتل انجام داده و در صحنه‌های بعدی راحت‌تر بوده است. پس از آن عمادی می‌پرسد که بازسازی‌ها چقدر به آنچه که در ذهن حیدری بوده نزدیک شده است. کارگردان «مهین» نیز چنین پاسخ داد:«بودجه کار محدود بود یا بازیگران نقش پلیس واقعا پلیس بودند. موقع بازسازی‌ها به خاطر سختی شرایط، سه بار تا مرز تعطیلی پروژه پیش رفتیم. به خاطر این مشکلات یک‌سری دکوپاژها در ذهنم بود که نمی‌شد انجام داد و باید سریع عوض می‌کردم. نسبت به پتانسیل و اتفاقاتی که افتاد، ما بهترین کاری را که می‌توانستیم ساخته‌ایم. ما هیچ بازیگر خاصی نداریم و گاهی در یک روز مجبور بودیم در پنج لوکیشن مختلف کار کنیم. لوکیشن‌هایی که اتفاقات، کنش‌ها، لباس‌ها و حس‌هایش فرق می‌کرد».

حیدری درباره پخش نسخه سریالی نیز «مهین» گفت:«سریال «مهین» پنج قسمت سی دقیقه‌ای است و یک‌سری جزئیات بیشتر دارد؛ مثلاً جزئیات بیشتری درباره قتل‌ها وجود دارد که در نسخه سینمایی گفته نشده است».

او همچنین در بخش پایانی درباره اکران «مهین» در گروه هنروتجربه عنوان کرد:«خوب است که هنروتجربه فیلم مستند پخش می‌کند ولی نباید در این مرحله متوقف شویم. خیلی از فیلم‌های مستند از فیلم‌های داستانی اکران‌ شده بهتر هستند اما مردم این موضوع را نمی‌دانند. شاید تأثیری که فیلم‌های مستند می‌گذارند خیلی هم بیشتر است اما هیچ امکانی برای دیده شدن این مستندها وجود ندارد. با تیزرهای تلویزیونی، تبلیغات بهتر، سالن‌های بهتر و… شرایط بیشتر دیده شدن مستندها را فراهم کرد».