هنروتجربه-سعید حضرتی: جلسه نقد و بررسی مستند ‌«زیر صفر مرزی» روز یک‌شنبه یکم دی‌ماه در خانه هنرمندان با حضور مهدی افشارنیک کارگردان و رضا صائمی منتقد برگزار شد.

رضا صائمی در ابتدای نشست عنوان کرد:«در نگاه اول به نظر می‌رسد که «زیر صفر مرزی» یک مستند جنگی است اما می‌توان رگه‌هایی از مستند مردم‌نگارانه یا حتی رویکردی انتقادی و افشاگرانه هم در آن پیدا کرد. در واقع ما با یک مستند چندلایه مواجه هستیم که در بستر مساله جنگ و پیامدهایی آن به خوانش‌های گوناگونی از سوژه می‌رسد».

صائمی افزود: «باید نقطه کانونی مستند را مسئله بی‌عدالتی بدانیم. چه بی‌عدالتی و قضاوت غلطی که درباره علی هاشمی صورت گرفت و چه بی‌عدالتی اجتماعی و اقتصادی که بر مردم آن منطقه حاکم است».

این منتقد اضافه کرد: «سینمای مستند ما می‌تواند به کانونی تصویری برای نمایش قرائت‌های گوناگون از جنگ تبدیل شود که با فراهم کردن امکان گفت‌وگو و نقادی درباره آن بهتر می توان به رمزگشایی از جنگ پرداخت. «زیر صفر مرزی» روایتی از مظلومیت مردم خوزستان است که شخصیت علی هاشمی را با جغرافیای منطقه گره می‌زند و به بازنمایی دردها و رنج‌های ناگفته آن می‌پردازد».

در ادامه این نشست مهدی افشارنیک در پاسخ به سوال صائمی درباره چگونگی شکل‌گیری ایده اولیه «زیرصفرمرزی» گفت:« منطقه‌ای که ما فیلم‌برداری فیلم را انجام دادیم غرب کارون بود. این خطه از مناطق جنگ‌خیز کشور بود. همان‌جا که خیبر و بدر رخ داد. مدت‌ها خبرنگار حوزه نفت بودم و به خاطر همین موضوع با این منطقه آشنا شدم ، یک بار که برای تهیه گزارش نفتی به دشت آزادگان رفته بودم، با دیدن فقر منطقه و صحبت با اهالی با شخصیت علی‌ هاشمی‌ آشنا شدم و موضوع او مرا درگیر کرد. گزارشی در این‌باره نوشتم اما بازهم سوژه رهایم نمی‌کرد و با آن درگیر بودم و سرانجام تصمیم به ساخت فیلمی با این موضوع گرفتم. فیلم‌نامه را نوشتم و ساخت آن آغاز شد».

افشارنیک ادامه داد: «مردم خوزستان معتقدند شهید علی هاشمی بالای سر آن منطقه ایستاده است و حواسش به همه منطقه هست. در جریان گفت‌وگوهایم متوجه شدم آن‌ها رابطه عجیب‌وغریبی با این شهید دارند.حضور این شهید را در زندگی خود حس کرده و به صورت زنده با او ارتباط دارند. همین مساله مرا درگیر کرد و باعث شد راجع به زندگی علی هاشمی تحقیق کنم، با بچه‌هایش آشنا شوم، راجع به تهمت‌هایی که به او زدند تحقیق کنم و بدانم سرنوشت او از چه قرار بوده است. نماد مظلومیت مردم آن منطقه، ‌می‌شود اسطوره آن خطه، مردم منطقه دشت آزادگان مظلومیت خودشان را در او ‌می‌بینند. آن‌ها باوجود فقر شدیدی که دارند باز هم به علی هاشمی ارادت دارند».

او با اشاره به این‌که اثرات جنگ در آن مناطق هم‌چنان ادامه دارد، افزود:«من زندگی‌هایی آنجا دیدم که با ۲۰۰ هزار تومان در ماه از این رو به آن رو می‌شود. حالا شما حساب کنید سطح معیشت مردم آنجا تا کجاست که با ماهی ۲۰۰ هزار تومان زندگی می‌کنند. اگر یارانه آن‌ها توسط دولت قطع شود آن‌ها هیچی ندارند، بخورند».

افشارنیک اضافه کرد:«در طول ساخت فیلم به روستایی رفتم به نام سومیده. روستایی در نزدیکی مرز ایران که خاکش آلوده است و درصد بالای زنان و مردان و حتی کودکانی که بعد از جنگ به‌دنیا آمده‌اند، سرطان گرفته‌اند. این خاک آلوده است، چون در زمان جنگ عراق بارها این منطقه را شیمیایی کرده است. آنقدر که خاکش تا عمق زیادی آلوده به این مواد شیمیایی است. این منطقه اما هم‌چنان مسکونی است و تخلیه نشده است. باید تا عمق زیادی خاک را بردارند تا آلودگی را از بین ببرند. من به طور میدانی به این روستا رفتم و روی دست و بدن مردم زخم‌های بسیار بدی را دیدم و با آدم‌های بیمار این روستا مواجه شدم. داستان مستند اجازه نمی‌داد ،این روستا هم به فیلم اضافه شود و باید در مستندی جداگانه به این روستا پرداخت که امیدوارم فرصتی فراهم شود تا بتوانم اتفاقات تراژیک و وضع مردم آن منطقه را تصویر کنم».

در ادامه نشست افشارنیک در پاسخ به سوالی مبنی بر دو پاره بودن فیلم و این‌که هر کدام از اپیزودها می‌توانست یک فیلم با جزییات و مشخصات جداگانه باشد،گفت:«طبیعی است که این‌طور فکر نمی‌کنم چون مساله نفت و جنگ در منطقه دشت آزادگان پیوستگی دارد. ما با این فیلم مردم را می‌بینیم و بعضا فکر می‌کنیم که این‌ها از هم جداست و پرداختش باید جدا باشد در صورتی که در آنجا این‌دو مسئله پیوسته است. دشت آزادگان و علی هاشمی کل یک پیکره را شکل می‌دهند و من آن‌ها را جدای از هم نمی‌بینم.علی هاشمی هم یک فرمانده جنگ است و هم یک اسطوره مردمی. رنج علی هاشمی رنج مشترک مردم آن منطقه است. تراژدی شخصی تبدیل به تراژدی اجتماعی و جمعی شده است. من به هر دو آن نظر داشتم و رد هر دو را پی گرفتم».

در ادامه این پاسخ، رضا صائمی نیز عنوان کرد: «در مصاحبه‌ای که با افشارنیک داشتم و در مجله هنروتجربه هم آمده است همین نکته را مطرح کردم و به نظرم شخصیت علی هاشمی که در اپیزود اول به آن پرداخته شده است آنقدر شخصیت جذاب و مهمی است که به راحتی ظرفیت تبدیل شدن به فیلم سینمایی مستقل را دارد».

عکس:یاسمن ظهورطلب