هنروتجربه – مریم شاه‌پوری: ژانکو جیا (یا با اسم‌وفامیل برعکس، و مدل چینی جیا ژانکو) یکی از تحسین‌شده‌ترین کارگردانان سینمای چین، این روزها با نخستین مستندش – که پس از حدود یک دهه ساخته – در جشنواره برلین حضور دارد.

این فیلم با عنوان طولانی و جالب توجه «آن قدر شناکنان از ساحل دور شو تا دریا آبی شود» / Swimming Out Till the Sea Turns Blue در بخش ویژه برلیناله روی پرده رفته است؛ مستندی که یک تجدید خاطره شخصی پیرامون سه تن از تحسین‌شده‌ترین نویسندگان چین هم هست و سومین قسمت از سه‌گانه جیا درباره هنرها در کشورش؛ بعد از فیلم‌های «دانگ» (۲۰۰۵؛ درباره یک نقاش چینی به نام لیو ژیائودانگ) و «بی‌مصرف» (۲۰۰۶؛ درباره طراح مد ما کی).

آخرین مستند جیا «ای کاش می‌دانستم» / I Wish I Knew محصول ۲۰۱۱ بود که در بخش «نوعی نگاه» جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد. به‌علاوه، فیلم‌های بلند او نیز همیشه به سبک واقع‌گرا و مستندنما گرایش داشتند.او  در این باره به «ورایتی» می‌گوید: «احساس می‌کنم همیشه قصدم این بوده و هست که مانع میان سینمای مستند و داستانی را بردارم. مهم‌ترین موضوع درباره مستندها این است که به مردم کمک می‌کنند تا بفهمند و به یاد بیاورند که چه دوران(های)ی را در زندگی پشت سر گذاشتیم. مردمان چین تغییرهای بسیار بزرگی را پشت سر گذاشتند و به همین خاطر نباید دیروز را فراموش کنیم؛ فقط به این خاطر که امروز در حال تجربه کردن هستیم».

این چهارمین حضور جیا از زمان نمایش نخستین فیلم بلندش با نام «جیب‌بر» / The Pickpocket در جشنواره برلین و سال ۱۹۹۸ است. اما با توجه به مشکلاتی که شیوع ویروس کرونا در چین به وجود آورده است، مستند جدید جیا به‌سختی آماده نمایش شد، چون بیماری پیش از اتمام مرحله پس‌ازتولید گسترش پیدا کرد. جیا هم برای اتمام بخش اعظمی از اصلاح رنگ و میکس صدا که باقی مانده بود، میان خانه‌های اعضای گروه پکن که خودشان را قرنطینه کرده بودند، مشغول رفت‌وآمد شد و در نهایت موفق شد دو روز پیش از پروازش دی‌سی‌پی را بگیرد.

مهم‌ترین موضوع درباره مستندها این است که به مردم کمک می‌کنند تا بفهمند و به یاد بیاورند که چه دوران(های)ی را در زندگی پشت سر گذاشتیم. مردمان چین تغییرهای بسیار بزرگی را پشت سر گذاشتند و به همین خاطر نباید دیروز را فراموش کنیم؛ فقط به این خاطر که امروز در حال تجربه کردن هستیم

جیا می‌گوید تأثیر این ویروس در بخش اعظمی از سال میلادی جاری باقی خواهد ماند و با این‌که جشنواره فیلم سالانه خودش «پینگیائو اینتل» در ماه اکتبر مصون خواهد ماند ولی پیش‌بینی می‌کند که سینماها تا ماه‌های ژوئن و ژوییه تعطیل باشند؛ و حتی فیلم‌برداری آثاری که در دست تولیدند بسته به ماه‌های‌شان به تأخیر بیافتد: «برنامه‌های فیلم‌برداری در فصل‌های زمستان و بهار به مشکل برمی‌خورند و حتی آن‌هایی که فیلم‌برداری‌شان در تابستان است ولی پیش‌تولیدشان برای بهار پیش‌بینی شده است؛ که البته این موضوع دست ما را در انتخاب‌های جشنواره خودم هم خواهد بست».

«آن قدر شناکنان از ساحل دور شو تا دریا آبی شود» از ماه آوریل ۲۰۱۹ در دست تولید قرار گرفت که مصادف شد با هفتادمین سالگرد تغییر سیاسی کلیدی چین و بنیان‌گذاری جمهوری خلق چین در ۱۹۴۹٫ فیلم گواهی است بر تغییرهای عظیم چین از آن زمان به بعد، هم از باب دنبال کردن کشاورزان محلی و هم سه رمان‌نویس: پینگوا جیا متولد دهه ۱۹۵۰، هونا یو متولد دهه شصت و هونگ لیانگ متولد دهه هفتاد.

جیا بر این موضوع پافشاری می‌کند که با وجود نگاه فیلم به چنین تاریخ گسترده‌ای، آن هم در هفتادمین سالگرد که سال سیاسی مهمی به شمار می‌رود، این مستند برآمده از علائق خودش است تا این‌که درخواست یا سفارشی از مسئولان چینی باشد. سال گذشته حزب کمونیست درگیر ساخت بلاک‌باسترهای میهن‌پرستانه‌ای چون «مردمم، کشورم» / My People, My Country شد که نگاه تاریخی‌ای به همین دوره می‌اندازد.

جیا تاکید می‌کندکه به تجدید خاطرات علاقه‌مند است،چرا که از این طریق می‌توان آن‌ها را در اختیار نسل‌های جوان‌تر قرار داد؛ و این‌که فکر می‌کند کنار هم قرار گرفتن خاطراتی از کشاورزان تحصیل‌نکرده و نویسنده‌های سرشناس می‌تواند به شکل‌گیری تصویری از تجربه کامل جامعه چین بینجامد:« همیشه به این موضوع علاقه‌مند بودم که تجربه‌های زندگی چطور به شکل شفاهی بیان می‌شوند. تردیدی نیست که با کلام روی کاغذ تفاوت دارد و آن‌جا شما فقط محتوا را منتقل می‌کنید. در فیلم شما می‌توانید ببینید چه انواعی از احساسات درگیر می‌شوند، بدن چطور ارتباط خودش با داستان، بستر جغرافیایی مردم و محیط را نشان می‌دهد. من در این سه‌گانه جذب هنرمندان شدم چون آن‌ها بهتر می‌توانند تجربه‌های‌شان را توصیف کنند».

ژانکو جیا در خصوص پروژه‌های آینده خود به دو فیلمی اشاره می‌کند که احتمال تولیدشان بیش‌تر است: یک درام تاریخی که در ۱۹۰۰ می‌گذرد و سال‌هاست که او در تدارک تولید آن است و دیگری فیلمی درباره جوان‌های چین مدرن. او در این مورد با خنده معناداری می‌گوید: «از آن‌جایی که تا امروز سه فیلم درباره آدم‌های میانسال ساخته‌ام فکر می‌کنم زمان ساختن فیلمی درباره جوان‌ترهاست».

البته ژانکو جیا، چه در گذشته و چه در حال، دائم به همان توضیح اصلی همیشگی‌اش برمی‌گردد: «واقعاً شور و سرزندگی مردمان چین را می‌ستایم. شما دیر یا زود متوجه این موضوع می‌شوید که نسل‌های مختلف این مردم، با مشکلات و مسائل خودشان برخورد و زخم‌های متفاوتی را تحمل کرده‌اند؛ و ما همچنان به زندگی ادامه می‌دهیم و پذیرای تغییرها هستیم».

• ورایتی