هنروتجربه-سعید حضرتی: محسن خان‌جهانی با دو مستند «بر سر خاک» محصول سال ۱۳۹۸ با موضوع خاک و تمام چالش‌هایی که خاک ایران با آن مواجه است و تمام اتفاقاتی که بر سر خاک ایران آمده و مستند «A-B-C-D» درباره تاثیرات کرونا در زندگی انسان‌ها، در جشنواره چهاردهم سینما حقیقت حضور دارد. با او درباره ویژگی‌های این دو مستند و برگزاری آنلاین این دوره از جشنواره گفت‌وگو کردیم.
محسن خان‌جهانی درباره ویژگی‌های مستند «بر سر خاک» به سایت هنروتجربه گفت: «سوژه «بر سر خاک» دغدغه سالیان طولانی من بود و از سال ۱۳۹۵ به آن فکر کرده بودم. مهر و آبان ۹۷ وارد ساخت آن شدم. در ابتدا خبری را با این مضمون دیدم که خاک ایران در حال دزدیده شدن است و قرار هم بود در ارتباط با همین مضمون فیلم را بسازم. وقتی تحقیقات بیشتری انجام دادم متوجه شدم که این موضوع قابلیت پرداخت ندارد و سوژه‌ای خام است. با مسائل خاک و فرسایش آن آشنا شدم و با توجه به اینکه در این زمینه تخصصی نداشتم، رفته‌رفته برای خودم هم جالب شد. هرچقدر موضوع را تخصصی‌تر دنبال می‌کردم، جذاب‌تر می‌شد و دقیق‌تر آن را دنبال کردم. بحث فرسایش خاک، فقط به شهر تهران محدود نشد و کم کم از تهران به شهرهای بزرگ دیگری کشیده شد. از شمال ایران گرفته تا غرب، مرکز و شرق ایران و حتی جنوب ایران که حتی تا چابهار هم رفتیم. احساس می‌کردم باید این مسئله مهم را ادامه بدهم و مسائل قابل گفتنی وجود داشت که باید دنبال می‌کردم».
این مستندساز ادامه داد: «شاید در ابتدای این فیلم احساس کنیم که مقصر اصلی از بین بردن خاک، دولت‌ها هستند ولی در ادامه می‌بینیم که به ما انسان‌ها و مردم ایران برمی‌گردد. ما آنقدر به خاک اهمیت نداده‌ایم که دارد از بین می‌رود. عامه مردم بر این تصور هستند که آب تمام می‌شود ولی خاک نه، که این تصوری بسیار اشتباه است. در واقع خاک هم در آستانه تمام شدن است و اتفاقا خطر آن خیلی بیشتر هم هست و تقریبا غیرقابل جبران است. به همین خاطر این فیلم به مردم هشدار می‌دهد که خاک را جدی بگیریم و با آن مهربان‌تر باشیم و آن را از بین نبریم. در کنار آن به مسئولین هم می‌گوید که طی این سال‌ها تصمیم‌گیری‌های اشتباهی داشته‌اند و باید از همین لحظه جلوی آن را بگیریم. در حقیقت موضوع بسیار مهمی در مستند «بر سر خاک» مطرح می‌شود که باید در مورد آن بحث شود و از جوانب گوناگون آن را مورد بررسی قرار بدهند و دیده شود».
گفتار فیلم «بر سر خاک» را شهرام درخشان با همراهی محسن خان‌جهانی نوشته و شهرام درخشان گفتار این فیلم را نیز خوانده است. خان‌جهانی در همین ارتباط بیان کرد: «شهرام درخشان فیلم‌سازی است که سال‌هاست تلاش می‌کند و فیلم‌های بسیار خوبی ساخته است. متن‌ها را می‌نوشتم و گاهی لازم بود که درخشان کمک کند و به غیر از گویندگی از ادبیاتی عامیانه هم استفاده کند که فیلم ارتباط بهتری با مخاطبین برقرار کند. با شهرام درخشان صحبت می‌کردیم که مایلم هر بیننده‌ای با هر شناختی، وقتی فیلم را می‌بیند ترس و دلهره‌ای در او ایجاد شود و اگر این اتفاق بیفتد به عنوان کارگردان کار خود را انجام داده‌ام».
تجربه اکران آنلاین به سینمای مستند کمک می‌کند و با مخاطبان گسترده‌تری ارتباط برقرار می‌کند. در سال‌های پیش و در بهترین شرایط، مخاطبان جشنواره سینماحقیقت ۱۰۰۰ نفر بودند ولی امسال در سراسر ایران امکان حضور و دیده شدن فیلم‌ها فراهم شده که حائز اهمیت است
او هم‌چنین درباره تدوین این مستند و عوامل دیگر گروه عنوان کرد: «تدوین مستند «بر سر خاک» بر عهده آرش زاهدی‌اصل است که از او ممنونم. دقیق می‌دانستند چه می‌خواهم و تدوین زیبایی انجام داد. به جرات می‌توانم بگویم زاهدی‌اصل یکی از بهترین تدوین‌گران ایران در زمینه سینمای مستند است. فیلم‌های زیادی در طول این سال‌ها ساختم ولی تدوینگری به دقت و مهارت زاهدی‌اصل ندیدم. به نظر من یکی از نقاط قوت «بر سر خاک» تدوین آن است. هم‌چنین از امیررضا جغتایی تصویربردار این فیلم، احمدرضا طایی صدابردار ، آرش قاسمی صداگذار، توازن رنگ و نور که بر عهده رضا تیموری بود، احمد آزاد تصویربرداری هوایی همگی زحمت کشیدند و از آن‌ها ممنونم. خودم این فیلم را خیلی دوست دارم و امیدوارم این فیلم دیده شود».
خان‌جهانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره مستند «A-B-C-D» که روایت متفاوتی از روزهای درگیر کرونا است، گفت: «مستند «A-B-C-D» درباره تاثیرات اجتماعی ویروس کرونا بر جامعه است. با شیوع کرونا به عنوان مستندساز دغدغه‌ام بود که این دوران تاریخی را ثبت کنم .ابتدا قصدم ساخت یک مستند گزارشی بود که هم‌چنان هم تا پایان شیوع کرونا، پیگیر انجام آن هستم اما در اولین روزهای شیوع کرونا، ترجیح دادم درباره تغییر مناسبات اجتماعی در این دوران فیلم بسازم .مستند «A-B-C-D» درباره تغییر مناسبات زندگی است و به قولی الفبای زندگی ما بعد کرونا تغییر کرده است و باید امیدوار بود به‌زودی به شرایط قبل برگردیم چون به نظرم تاثیرات روانی کرونا، از اصل بیماری سنگین‌تر است».
او هم‌چنین درباره برگزاری آنلاین این دوره از جشنواره سینما حقیقت توضیح داد: «در همان ابتدایی که بحث برگزاری جشنواره آنلاین شده بود، از طرفداران برگزاری جشنواره بودم و به شدت مخالف برگزار نشدن آن. دلیل آن هم این بود که مستند جایی برای نمایش و عرضه ندارد و جشنواره این فرصت را در اختیار فیلم‌سازان قرار می‌دهد. تجربه اکران آنلاین به سینمای مستند کمک می‌کند و با مخاطبان گسترده‌تری ارتباط برقرار می‌کند. در سال‌های پیش و در بهترین شرایط، مخاطبان جشنواره سینماحقیقت ۱۰۰۰ نفر بودند ولی امسال در سراسر ایران امکان حضور و دیده شدن فیلم‌ها فراهم شده که حائز اهمیت است. خیلی از دوستان در شهرهای مختلف تماس می‌گیرند و تبریک می‌گویند و خوشحالم که این امکان در اختیار همه قرار داده شده است. سرتاسر ایران فیلم‌ها را تماشا می‌کنند و در مورد فیلم‌ها صحبت می‌کنند و نظر می‌دهند. اتفاق خیلی خوبی است که مخاطبان در خانه‌ها از تماشای سینمای مستند لذت می‌برند».
کارگردان «آزاد راه» ادامه داد: «طبیعی است که فیلم‌ها برای نمایش در سالن سینما و بر روی پرده عریض ساخته شده‌اند ولی به هر حال شرایط ایجاب می‌کند که ارتباط با مخاطب قطع نشود و به اکران آنلاین رضایت بدهیم. فقط بحث مربوط به ایران نیست و شیوع گسترده کرونا باعث شده سینماها تعطیل شوند و جشنوارهها به صورت آنلاین برگزار شوند. در ایران در زمینه بسته شدن سینماها، قرنطینه شدن و برگزاری جشنواره با کل دنیا برابر هستیم و از امکانات نمایش آنلاین بهره‌مند هستیم و شاید جزء معدود مسائلی است که این امکان در همه جا با هم برابر است».
