هنروتجربه-سعیدحضرتی: مستند «شبیهسازی آقای زرد» به نویسندگی و کارگردانی ماهان خمامی‌پور، به همراه دو مستند دیگر در مجموعه «سه اپیزود از حلب جنگ»، این روزها در سینماهای گروه هنروتجربه در حال اکران است. خمامی‌پور در این گفت‌وگو از حقیقتِ شبیهسازی شده آقای زرد تا بداهه ساخته شدن این فیلم و روی دیگر این مستند، یعنی «تماشای دیگری» و اولین فیلم بلند سینمایی خود صحبت می‌کند.
ماهان خمامی‌پور درباره آغاز پروژه «شبیه سازی آقای زرد» و این‌که آیا در ابتدا پیشنهاد تولید از طرف تهیه‌کننده کار بود یا خیر، به سایت هنروتجربه گفت: «مستند «شبیه سازی آقای زرد»، پروژه شخصی من بود و بعد از تولید به مرکز گسترش سینمای مستند تجربی واگذار شد. ایده،تهیه و تولید مستند توسط من انجام شده‌بود و در مسیر مهدی مطهر (تهیه‌کننده) به کار اضافه شد. تهیه این فیلم سال ۱۳۹۵ شروع شده بود و تا سال ۱۳۹۷ ادامه پیدا کرد».
این مستندساز درباره داستان فیلم توضیح داد: «مستند «شبیهسازی آقای زرد» داستان یک پیرمرد زردپوش است که در خرابه‌های شهر حلب زندگی می‌کند. تمامی وسایل، لباس‌ها، دیوار خانه و.. این پیرمرد زرد رنگ است و همین موضوع باعث شده است که افراد مختلف پیرامونی او، عقاید مختلفی راجع به سرگذشت و زندگی او داشته باشند و هر کس روایت خود را از این پیرمرد زردپوش داشته باشد. این پیرمرد، هیچ دیالوگی ندارد و حرفی نمی‌زند و همین موضوع باعث رمز‌آلودتر شدن شخصیت او شده است».
او درباره مشکلات تولید و فیلم‌سازی در شرایط جنگ‌زده عنوان کرد:«به دلیل شرایط متفاوت در شهرهای جنگ‌زده، وقتی که می‌خواهی فیلمی را در این شرایط تولید کنی، تجربیاتِ فیلم‌سازی قبلی و در شهر عادی و غیرجنگی، دیگر به کار کارگردان نمی‌آید. در این شرایط، ساعت‌های فیلم‌برداری در اختیار کارگردان نیست و لوکیشن‌ها متفاوت است و نمی‌توانی بیش از اندازه در محیطی یکسان رفت‌وآمد داشته باشی و اگر این رفت‌وآمدها زیاد باشد باعث شک و دردسرهای جدی خواهد شد، مگر آنکه محیط امن باشد که برای تولید مستند «شبیه سازی آقای زرد» شرایط امنی برقرار نبود».
کارگردان مستند کوتاه «تماشای دیگری» افزود: «در این محیط‌ها همه چیز حداقلی (زمان، نوع ارتباط و..) خواهد شد و همین امر نوع دیگری از فیلم‌سازی را به کارگردان دیکته خواهد کرد. مثلا با تیم ده، پانزده نفره نمی‌توان کار کرد. سعی می‌کردم خودم را با محیط و امکانات محدود، وفق بدهم و به جای افسوس خوردن بابت کم‌وکاستی‌های موجود، به دنبال جایگزینی برای نداشته‌ها بودم. این شرایط کاری را به فال بد نگرفته‌ام و فکر می‌کنم در کارگردانی باعث پیشرفتم شده و فیلم‌سازی تازه و فرم و نوع تازه را تجربه کرده‌ام».
کارگردان «روی زیر زمین» درباره نحوه تحقیقات و انتخاب سوژه خود عنوان کرد: «هم‌زمان برای گرفتن مجوزهای لازم جهت رفتن به سوریه در حال تحقیق بودم و تحقیقات این فیلم تقریبا یک سال طول کشید. امکان این نبود که سفری به سوریه داشته باشم، سوژه‌ام را انتخاب کنم، برگردم و فکر کنم و دوباره سفر کنم و مستندی بسازم. به همین لحاظ تلاش می‌کردم با اطلاعات زیاد و کافی به سوریه بروم و با وجود اتفاقات غیرمنتظره، مستندم را بسازم. این تحقیقات از طریق اشخاصی که از سوریه آمده بودند و در ایران سینما می‌خواندند، مدیا، خواندن کتاب در مورد جنگ و مسائل جنگ و… صورت گرفت. این شیوه فیلم ساختن شبیه بداهه‌نوازی در موسیقی است و در مراحل تحقیق که سوژه‌ای انتخاب نشده بود، آماده می‌شدم که بتوانم بداهه فیلمی را بسازم».
هدفم این بود که شبیهسازی را به عنوان حقیقت در جشنواره‌های مستند مطرح کنم. واژه شبیهسازی را از ژان بودریار/Jean Baudrillard فرانسوی (جامعه‌شناس، فیلسوف و نظریه‌پرداز پسامدرنیته و پسا ساختارگرایی) وام گرفته‌ام. بودریار در مقاله‌ای به نام «جنگ خلیج‌فارس» به این نکته اشاره می‌کند که چطور حقیقت در رسانه‌ها برای مخاطبان شبیهسازی می‌شود
مستند کوتاه «تماشای دیگری» ساخته دیگر خمامی‌پور هم در شهر جنگ‌زده سوریه می‌گذرد. جایی که پسری کوچک تلاش می‌کند تا سیم برق را به خانه‌اش وصل کند. خمامی‌پور در پاسخ به سوالی درباره شباهت این دو مستند توضیح داد: «مستند «تماشای دیگری» و «شبیهسازی آقای زرد» دو روی یک سکه هستند و در حقیقت دو‌گانه محسوب می‌شوند که برای فهم هر کدام باید دیگری را هم ببینی. مدتی دیگر مستند کوتاه «تماشای دیگری» را به صورت کاملا رایگان در وب‌سایت شخصی خودم قرار خواهم داد تا مخاطبین به راحتی ببینند. «تماشای دیگری» بعد از مستند «شبیهسازی آقای زرد» ساخته شد و عینا اتفاقی بود که در همان لحظه رخ داد و تصمیم گرفتم بداهه آن را بسازم. «تماشای دیگری» موضوعی انسانی دارد و درباره زندگی است و به نظر خودم بهترین مستندی است که در سوریه کار کردم. این مستند را به درخواست خودم به جشنوارهها نفرستادیم و پخش هم نشده بود. «تماشای دیگری» بر خلاف «شبیهسازی آقای زرد» فیلمی کاملا مستند است و شاید نوع فرم و شکل و بیان آن برای یک‌سری از مخاطبان خسته‌کننده باشد اما موضوع قابل درکی دارد. تلاش کردم «تماشای دیگری» را هم با استانداردهای بین‌المللی بسازم».
کارگردان «بهتر از زندگی» درباره بازخوردهای مستند «شبیه سازی آقای زرد» از مخاطبان، توضیح داد: «روزی که تصمیم به ساخت مستند «شبیه سازی آقای زرد» گرفتم، اولین اصلِ اساسی برای من این بود که سانسوری در کار نباشد و راحت حرف خودم را بزنم، حتی اگر در جشنواره‌های ایرانی و سینمای ایران پخش نشود بتواند در دنیا به صورت کامل پخش شود. ما فکر می‌کردیم حرف و موضوعی داریم که بین‌المللی است و یکی از دلایل انتخاب زبان انگلیسی فیلم هم همین بود. در حقیقت مخاطبان گسترده‌تری خارج از ایران را مد نظر داشتیم و اکران‌های به نسبت بیشتری هم در خارج از ایران داشتیم».
خمامی‌پور ادامه داد: «در ایران معمولا با دو مخاطب روبه‌رو بودم. عده‌ای که فیلم را باور می‌کردند و عده‌ای که داستان فیلم برای آن‌ها جای سوال بود و شک و تردید داشتند. اما بازخوردها در خارج از ایران برایمان جالب بود، به این دلیل که در مرحله اول فیلم برایشان باورپذیر بود و داستان عاشقی آقای زرد پوش و اتفاقات پیرامون او را باور می‌کردند و رخ دادن عینی آن را بدیهی می‌دانستد و دقیقا با هدف من از ساخت فیلم هماهنگی داشت».
این کارگردان درباره دلیل انتخاب نام فیلم و کلمه شبیه سازی بیان کرد: «هدفم این بود که شبیهسازی را به عنوان حقیقت در جشنواره‌های مستند مطرح کنم. واژه شبیهسازی را از ژان بودریار/Jean Baudrillard فرانسوی (جامعه‌شناس، فیلسوف و نظریه‌پرداز پسامدرنیته و پسا ساختارگرایی) وام گرفته‌ام. بودریار در مقاله‌ای به نام «جنگ خلیج‌فارس» به این نکته اشاره می‌کند که چطور حقیقت در رسانه‌ها برای مخاطبان شبیهسازی می‌شود و اتفاقاتی که رخ داده و حقیقت دارند را به شکل دیگری به ما نشان می‌دهند. هدف اصلی از ساخت این فیلم، نشان دادن این واقعیت به مخاطبان بود که «شبیهسازی آقای زرد» می‌تواند حقیقت نداشته باشد. به نظرم اعتمادکردن به مدیا (اعم از مستند، فکت و..) غلط است و آنچه در حقیقت و دنیای حقیقی رخ می‌دهد با آنچه در دنیای مدیا شکل میگیرد، زمین تا آسمان متفاوت است».
او تاکید کرد: «مواجه شدن با تصویر، بخشی از داستان است و هر کاری بکنیم بازهم قاب دوربین محدود است و یک قاب نمی‌تواند هم‌زمان پشت و جلوی یک اتفاق را نشان بدهد. مدیاها از این محدودیت‌ها استفاده می‌کنند و تنها بخشی از حقیقت را نشان می‌دهند که خودشان می‌خواهند ما ببینیم و بخشی را که به ضررِ منفعت سازنده باشد را پنهان می‌کنند. در «شبیهسازی آقای زرد» هر دو وجه این قضیه وجود دارد. یعنی هم تصویری که رسانه‌ها از او ساخته‌اند و هم تصویر حقیقی و واقعی او».
خمامی‌پور درباره فعالیت این روزهای خود بیان گفت: «چهار سالی است که مشغول تولید فیلم سینمایی «میان خاورمیانه» هستم و در مرحله پست‌پروداکشن کار هستیم. این فیلم در سه کشور عراق، سوریه و ایران و نزدیک به ۱۵ شهر تصویربرداری شده است. «میان خاورمیانه»، پروژه‌ای کاملا شخصی و درباره خاورمیانه است و تهیه‌کننده کار خودم هستم. این اولین پروژه فیلم بلند کاملا مستقل من است و امیدوارم بعد از پخش هم اتفاق خوبی برای فیلم بیافتد».
