هنروتجربه- سپنتا امانپور: همین چند وقت پیش بود که در سوم مرداد ماه ۱۴۰۰ که راه آهن سراسری ایران به فهرست آثار جهانی یونسکو وارد و به عنوان بیست و پنجمین میراث جهانی ایران ثبت شد. و اکران مستند «رم.شهبازان» به کارگردانی محمد رضا صاحبی در سینماهای هنروتجربه چه به موقع رخ داد. حالا در پی کنجکاوی و انگیزه ای که این خبر برای شناخت بیشتر خط راه آهن ایران در مخاطب ایرانی ایجاد شده یک تعلیق از پیش تعیین شده ای را فراهم کرده و پرسش هایی برآمده از آن را که تماشای این مستند می تواند پاسخی تصویری به آن باشد. به ویژه اینکه مستندساز تلاش کرده با اتکاه به پژوهش و تحقیق از افسانه سازی های مرسوم درباره یک اثر و پدیده و رخداد ملی بپرهیزد و در واقع دست به افسانه زدایی از سوژه بزند و مخاطب را با روایت واقعی و مبتنی بر اسناد و پژوهش روبرو کند. از این حیث مستند«رم. شهبازان» واجد کارکرد آموزشی هم هست و به مثابه یک نمونه موفق از مستندی پژوهش محور می تواند برای مستندسازان، نکات درس گونه ای داشته باشد. بر این مبنا زاویه دید مستند به سوژه واجد یک نگاه و رویکرد دوسویه است و توامان به آشنایی زدایی و آشنایی زایی دست می زند. در این میان البته مبنای روایت بیشتر بر «آشنایی زدایی» قرار گرفته است. به این معنا که تلاش شده است با کنار گذاشتن روایت‌های معمول و گاه غیرمستند از تاریخ راه آهن ایران و برخی شایعاتی که پیرامون آن در افکار عمومی شکل گرفته، مخاطب با وجهی از این تاریخ معاصر آشنا شود که سال‌ها در پس روایاتی جعلی، مورد بی توجهی و حتی بی‌مهری قرار گرفته است. در واقع مستند «رُم- شهبازان » بر اساس پژوهشی دقیق‌تر روی اسناد باقیمانده از شرکت‌ها و گزارش‌ها، مهندسان پروژه و همچنین تحقیقات میدانی در طول خط راه‌آهن سراسری، با تکیه بر معرفی ویژگی‌های منحصر به فرد این میراث صنعتی ارزشمند، ساخته شده است که این بخش آخر یکی از نقاط برجسته این مستند است که می تواند حس غرور ملی را هم در مخاطب برانگیزاند.

راه آهن سراسری ایران در عبور از دو رشته کوه البرز و زاگرس در کانون چالش و مناقشات فنی متعددی قرار داشت و این مستند تلاش کرده تا  حضور شرکت‌ها و نیروهای انسانی مؤثر در پروژه ساخت آن را در یک روایت پژوهشگرانه بازنمایی کند. به عبارت دیگر مخاطب در این مستند با چگونگی ساخت و ساز راه آهن سراسری و چالش هایی که در این مسیر بوده آشنا می شود. آشنایی با این واقعیت که راه‌آهن سراسری ایران به عنوان یک پروژه صنعتی کشورهای بسیاری را درگیر خود کرده است یعنی حدود ۳۰ کمپانی خارجی برای ساخت آن همکاری کرده‌اند.در واقع در این مستند این تنها خط راه آهن سراسری ایران نیست که به تصویر کشیده می شود بلکه خط تاریخی قصه ساخت آن نیز در کانون این روایت قرار می گیرد. در پس این روایت مخاطب با قهرمان های گمنام یا کمتر شناخته ای آشنا می شود که نقش موثری در ساخت این پروژه ملی داشته اند. چنانکه در مستند می بینیم سنگ قبر افرادی را در تاریخ معاصر نشان می دهد که از سراسر دنیا به ایران آمده و روی ساخت این پروژه عظیم کار کرده‌اند و درنهایت داستان این همکاری بین‌المللی را روایت می‌کند. مستند تلاش کرده تا وجهی از راه‌آهن را به نمایش درآورد که کم‌تر به آن توجه شده است و آن هم وجه واکاوی رفتار انسانی در دل یک پروژه تاریخی است که این خود تاکیدی بر این معناست که هر بنای عظیمی را باید در همت و اراده انسان های بزرگی که در ساخت آن نقش داشته اند جستجو کرد. بر این مبنا می توان شیوه روایت این مستند را به رویکرد و شیوه باستان شناسی شبیه دانست که در پی ردپای نقش و سهم انسانها در یک پدیده هستند. مستند«رم.شهبازان» روایتی جذاب از نخستین میراث صنعتی ایران است که در یونسکو ثبت شده و اعتبار و وجاهت بین المللی دارد. تماشای این مستند را از دست ندهید.