هنروتجربه-سپیده شریعت‌رضوی: هادی آفریده می‌گوید «کاریز، قصه آب» قرار نبود به سمت مستند مصاحبه‌محور برود بلکه می‌خواهد مخاطب را با سحرانگیزی و فضای پیچیده و ناشناخته قنات آشنا کند و با هنر تصویر با مخاطب حرف بزند تا تصویرش در ذهن‌ها ماندگار شود.
به گزارش خبرنگار سایت «هنروتجربه»، «هر سال در ایران حدود هزار رشته قنات خشک می‌شوند! زنگ خطر نابودی قناتها که رازِ پایداری تمدن ایرانیان به آنها وابسته است، به صدا درآمده است.» آنچه که در ابتدا خواندید خلاصه داستان مستند «کاریز، قصه آب» ساخته هادی آفریده است که مدت‌هاست مسایل محیط زیستی را سوژه مستندهای خود قرار داده است.
«کاریز، قصه آب» که برنده تندیس بهترین فیلم مستند دوازدهمین جشن مستقل مستند خانه سینما است و حالا در پانزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت حضور دارد، با بیان انتزاعی قصه اختراع کاریز (قنات) را در ایران به تصویر می‌کشد.
اکران «کاریز، قصه آب» در جشنواره سینماحقیقت بهانه‌ای شد تا با هادی آفریده کارگردان این اثر درباره ایده و اهداف این مستند و استقبال مخاطبان از آن صحبت کنیم که در ادامه می‌خوانید.
هادی آفریده مستندساز در گفتگو با خبرنگار سایت «هنروتجربه» درباره ایده مستند «کاریز، قصه آب» بیان کرد: حدود چهار سال قبل از ساخت این مستند مشغول تحقیق و پژوهش روی یک مجموعه مستند پنج قسمتی برای پخش از تلویزیون بودم که اثری پژوهشی و مصاحبه محور و از نوع مستندهای گزارشی بود. همزمان با کار روی آن مجموعه مستند با خود فکر کردم شاید بهتر باشد یک مستند کوتاه مستقل بعد از این مجموعه بسازم و با نگاهی هنرمندانه‌تر و انتزاعی‌تر به پدیده قنات نگاه کنم.
وی ادامه داد: این تصمیم خود را به اجرا درآوردم و در زمان تولید آن مجموعه مستند «کاریز، قصه آب» را هم با سرعت بسیار پایین و به صورت موازی با دیگر کارهایی که انجام می‌دادم، ساختم البته وقتی فیلمبرداری آن مجموعه به پایان رسید فیلمبرداری «کاریز، قصه آب» ادامه پیدا کرد و نزدیک به ۲ سال تولید آن طول کشید البته این ۲ سال به معنی کار مداوم نیست در واقع هر وقت زمانی داشتم کار را جلو می بردم.
کارگردان «کاریز، قصه آب» با اشاره به اینکه این مستند اگرچه اثری کوتاه اما بسیار پُرلوکیشن است، مطرح کرد: این مستند در شهرهای اصفهان، یزد، کاشان، مهریز، شیراز، کرمان و سیستان و بلوچستان فیلمبرداری شده است همچنین باید بگویم ۹۹ درصد تصاویر پلان‌های اورجینال هستند و تنها یک درصد از تصاویر آرشیوی در این مستند استفاده شده است.
آفریده در پاسخ به این پرسش که آیا همچنان در مناطق کویری ایران قنات‌های پُرآب وجود دارند، تصریح کرد: در دل کویرهای استان‌های یزد و اصفهان و در عمق ۳۰۰ متری زمین قنات‌های پُرآبی وجود دارند چراکه نزدیک مادر چاه هستند اما وقتی این قناتها به روستا و شهرها می‌رسد به دلیل حجم بالای موتورها و چاه‌های موتورداری که در حریم شبکه قنات در ایران به شکل مجاز و یا غیره مجاز زده شده و مدیریتی هم روی آن صورت نگرفته است، تمام این سفره‌های زیرزمینی مکیده و بخش عمده‌ای از آن خشک شده است.
وی با اشاره به اینکه نباید به قنات به عنوان یک تونل ساده زیرزمینی نگاه کرد، گفت: قنات اوج دستاورد و مهندسی معماری ایرانی بوده است یعنی آنها به روشی رسیدند که انتقال آب با کمترین هدر رفت صورت بگیرد همچنین آب را در فلات خشک ایران مخفی می‌کردند تا آب تبخیر نشود و از هر آبادی به آبادی دیگر برود و یکی از مهمترین دستاورد آن پدیده باغ ایرانی است و به نوعی باید آن را از مهندسی و معماری شگفت‌انگیز ایرانی بدانیم که از شرق به هندوستان رفته و از غرب به اسپانیا و باغ های الحمرا راه پیدا کرده است.
کارگردان «کاریز، قصه آب» درباره نمایش افرادی با چهره‌های غمگین در این مستند کوتاه یادآور شد: می‌توانیم تصور کنیم که این افراد زیان دیده‌اند و از نبود قنات و تخریب این شبکه ناراحت هستند. البته افرادی هم در این مستند برای مخاطب به نمایش گذاشتیم که مشغول لای روبی قنات هستند که به آنها مقنی گفته می‌شود. مقنی ها همچون فرزندانشان قناتها را دوست دارند و برای حفظ آن تلاش می کنند. طبیعی است وقتی قناتها رو به نابودی می روند آنها افسوس بخورند.
آفریده در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه قبل از تولید هر اثری پژوهش و پیش از شروع فیلمبرداری فیلمنامه و طرح تدوینی آن را آماده می‌کند و بر اساس قصه مستند را جلو می‌برد، توضیح داد» بعضا شنیده می‌شود که دوستان می‌گویند مستند فیلمنامه ندارد در حالی که هر مستندسازی مدعی باشد که مستند فیلمنامه ندارد، بیسواد است و نگاه غلط و سهل‌انگارانه‌ای به این قضیه دارد که نشات گرفته از نگاه کلیشه و کلاسیک برنامه‌سازی تلویزیون است.
وی افزود: مستند باید فیلمنامه و طرح اجرایی داشته باشد و بر اساس یک ساختار طراحی شده فیلمبرداری شود اما نباید این نکته را فراموش کرد که مستند یک پدیده پویا و زنده است یعنی اگر اتفاقی خارج از طرح و فیلمنامه رخ بدهد ما آن را در چارچوب طرح و پژوهش ثبت می‌کنیم و اینگونه نیست که از وقایع و موضوعات غافلگیر شویم.
این مستندساز در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه همه آثاری که در حدود دو دهه گذشته ساخته است روی میراث فرهنگی، محیط زیست، تاریخ شفاهی، فولکلور و فرهنگ تاکید دارد، تصریح کرد: هدف من قطعا مرثیه‌سرایی نیست بلکه قصد دارم توجه مردم و بالاتر از مردم مسئول و مدیری را که حقوق می‌گیرد، مسئولیت دارد و وظیفه‌اش حفظ، حراست و مدیریت است، جلب کنم.
آفریده ادامه داد: ما به قنات به عنوان یک شی گلخانه‌ای و نه میراثی که به دست ما رسیده است، نباید نگاه کنیم چراکه هنوز در ایران مرکزی بخش عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی روستاهای ما به این روش آبیاری می‌شوند و زنده هستند که اگر همین امروز قنات‌های مناطق مرکزی ایران خشک شوند با کوچ میلیون‌ها انسان مواجه خواهیم شد که یک فاجعه ملی و زیست محیطی است.
وی تاکید کرد: این مستند اگرچه برای مردم ساخته شده است اما من می‌دانم که مردم به این مساله واقف هستند که محیط زیست با بحران مواجه شده است به همین دلیل در شهرهای اصفهان، لرستان، خوزستان و… دست به اعتراض می‌زنند اما کسانی که باید «کاریز، قصه آب» را ببینند و بفهمند مدیران و مسئولان هستند که باید با دیدن این فیلم‌ها به فکر بروند و اجازه بدهند متخصصان کارکنند و این قضیه را بهبود ببخشند.
این مستندساز درباره صحبت نکردن با کشاورزان و مقنیان در این مستند و اکتفا به نمایش چهره آنان یادآور شد: به اندازه کافی مستندهایی ساخته‌ام که پُرمصاحبه بوده است این فیلم قرار نبود به سمت مستند مصاحبه‌محور برود بلکه می‌خواهد مخاطب را با شاعرانگی قنات آشنا کند و با هنر تصویر با مخاطب حرف بزند تا تصویرش در ذهن‌ها نشر پیدا کند.
آفریده ادامه داد: در حقیقت نشست تصویر در ذهن مخاطب قوی‌تر از دیالوگ و مجموعه مصاحبه‌هایی است که هر فیلم مستندی دارد پس تلاش کردم «کاریز، قصه آب» را تصویرمحور بسازم چراکه این نگاه به مخاطب بیشتر کمک می‌کند، در ذهنش می‌ماند و به آن فکر می‌کند.
وی در پایان درباره استقبال مخاطبان از این مستند در جشنواره سینماحقیقت خاطرنشان کرد: باید بگویم استقبال مخاطبان شگفت انگیز بود به‌گونه‌ای که در روز اکران حضوری این مستند علاوه بر سالن ۵ سینما چارسو که از پیش برای نمایش «کاریز، قصه آب» در نظر گرفته شده بود یک سالن دیگر هم که در آن زمان سانسی برای اکران فیلم نداشت، در اختیار سانس ما قرار دادند و این مستند در ۲ سالن روی پرده رفت.
