هنروتجربه: شیرین برق‌نورد کارگردان مستند «پنهان» می‌گوید در بسیاری مواقع پیش بردن کار حتی از ایران هم برای ما راحت‌تر بود، به این صورت که برای فیلمبرداری از سطح شهر نیازی به داشتن مجوز نبود و ما بدون مجوز، تولید را آغاز کردیم. به راحتی دوربین‌های خود را در خیابان قرار می‌دادیم و فیلمبرداری می‌کردیم و کسی هم از ما نمی‌پرسید از چه چیزی و چرا فیلمبرداری می‌کنید. من تنها یک نامه کلی از موسسه‌ای که در آن اقامت هنری داشتم، دریافت کردم که بتوانم کار کنم.
شیرین برق‌نورد کارگردان و یکی از تهیه‌کنندگان مستند «پنهان» که مدتی است همراه با مستند «برندگان» به کارگردانی امید عبدالهی در قالب بسته «پنهان-برندگان» روی پرده سینماهای هنر و تجربه رفته، درباره چگونگی دستیابی به تصاویر آرشیوی این مستند به هنرآنلاین گفت: تمامی این تصاویر آرشیوی متعلق به «موزه دیوار برلین» در شهر برلین است. من به شکلی از این تصاویر استفاده کرده‌ام که مخاطب هنگام تماشای آن‌ها حس می‌کند در یک موزه حضور دارد. به عنوان مثال بسیاری از تصاویر را هنگامی می‌بینیم که افراد دیگری نیز در موزه حضور دارند و درحال تماشای آن هستند.
وی افزود: همچنین در تصاویری که تمام صفحه را در اختیار دارند، فردی از مقابل تصویر رد می‌شود تا این حس که در یک موزه هستیم قوت خود را از دست ندهد. آگاهانه و کاملا خودخواسته قصد داشتم بگویم این تصاویر آرشیوی در یک موزه ضبط و ثبت شده‌اند و من کپی‌رایت این تصاویر را خریداری نکرده‌ام. از سوی دیگر در کنار تمامی این دلایل، استفاده این چنینی از تصاویر آرشیوی برای خودم چه از نظر ساختاری و چه از نظر مفهومی جالب و متفاوت بود. به نوعی که انگار یک گروه و نه تنها من در حال تماشای این تصاویر هستیم.
ساخت «پنهان» در آلمان برایم کار سختی نبوده است
کارگردان «پنهان» با بیان اینکه ساخت این مستند در کشور آلمان، برایش کار سختی نبوده است، تصریح کرد: در بسیاری مواقع پیش بردن کار حتی از ایران هم برای ما راحت‌تر بود، به این صورت که برای فیلمبرداری از سطح شهر نیازی به داشتن مجوز نبود و ما بدون مجوز، تولید را آغاز کردیم. به راحتی دوربین‌های خود را در خیابان قرار می‌دادیم و فیلمبرداری می‌کردیم و کسی هم از ما نمی‌پرسید از چه چیزی و چرا فیلمبرداری می‌کنید. من تنها یک نامه کلی از موسسه‌ای که در آن اقامت هنری داشتم، دریافت کردم که بتوانم کار کنم.
برق‌نورد ادامه داد: هیچ یک از افرادی هم که با آن‌ها گفتگو کردم از من نپرسیدند این فیلم کجا و در چه شرایطی قرار است به نمایش دربیاید. تنها زمانی که کار به ثبت تصاویر مرتبط با موزه دیوار برلین رسید، نیاز بود موافقت موزه را در اختیار داشته باشم که آن هم شامل توضیحی چندخطی درباره موضوع فیلم و بیشتر اطلاع‌رسانی درباره روز و زمان فیلمبرداری در موزه بود. این مکاتبه به صورت آنلاین انجام شد و جواب آن به سرعت به دست من رسید و همه امور به راحتی و در سریع‌ترین زمان ممکن پیش رفت. حداقل در رابطه با این فیلم، فیلمسازی در خارج از ایران را به مراتب راحت‌تر از داخل کشور دیدم.
اصولا قائل به پیام‌رسانی نیستم
وی در جواب به این سوال که اساسا نمادسازی در آثار چه قدر می‌تواند در رساندن پیام به مخاطب موفق عمل کند، عنوان کرد: موافق گزاره‌هایی مانند «این فیلم چه پیامی به مخاطب می‌دهد» نیستم. اصولا قائل به پیام‌رسانی نبوده‌ام. بیشتر فکر می کنم فیلمساز دغدغه‌ها و موضوعات مهمی را که در ذهن خود دارد، در اثر خود با مخاطب در میان می‌گذارد.
یکی از تهیه‌کنندگان مستند «پنهان» ادامه داد: جوابی برای این سوال که استفاده از نماد چه کمکی به یک اثر می‌کند، ندارم، چراکه این اولین بار است در اثری که می‌سازم از یک نماد (دیوار برلین) استفاده می‌کنم تا بتوانم مفهوم موردنظر خود را برای مخاطب بازتر کنم. از سوی دیگر معمولا استفاده از نمادها رویکرد همیشگی من در فیلمسازی نیست و همیشه فیلمساز بی‌واسطه و مستقیمی هستم.
برق‌نورد تاکید کرد: تلاش من این است که موضوع و مفهومی که قصد انتقال آن را دارم در چهارچوب و ساختاری ارائه بدهم که به درستی به مخاطب منتقل شود. فیلمساز سرانجام با توجه به حساسیت‌های زیبایی‌شناسی و دیگر اولویت‌ها برای ساختار فیلم خود تصمیم می‌گیرد تا بتواند مفهوم موردنظر خود را به درستی انتقال دهد.
دیوار برلین نماد محکمی از مفهوم دیوار به عنوان عنصری جداکننده بود
وی درباره علت استفاده از دیوار برلین در این مستند اظهار کرد: دیوار برلین نماد محکمی از مفهوم دیوار به عنوان عنصری جداکننده بود که فکر کردم می‌تواند به صورت یک استعاره (متافور) بر مفهوم جدایی‌سازی و تفرقه‌افکنی در فیلم نقش درستی ایفا کند. کمکی که نمادسازی ممکن است به یک اثر در انتقال مفهوم آن داشته باشد به این موضوع بستگی دارد که تا چه اندازه آن نماد را درست انتخاب کرده باشیم. استفاده از نمادسازی یکی از شیوه‌هایی است که فیلمساز می‌تواند از آن برای طرح موضوع خود و به اشتراک گذاشتن دغدغه‌اش استفاده کند اما من هیچگاه اصراری بر وجود نماد در اثرم نداشته‌ام.
کارگردان «پنهان» افزود: دیوار برلین برای من دقیقا همان چیزی بود که می‌توانست محتوای مورد نظرم را به مخاطب ارایه دهد. قدم زدن کنار باقیمانده‌های دیوار برلین من را به این فکر واداشت که این دیوار که چنین بی‌رحمانه انسان‌ها را در یک دوره ۲۸ ساله تاریخی (۱۹۶۱ تا ۱۹۸۹) از یکدیگر جدا کرد، در نهایت فروریخت. دیوارهای غیرملموس درونی ما چگونه فرو خواهند ریخت؟ آیا اراده‌ای برای فروریختن این دیوارها وجود دارد؟ این ها باعث شد که دیوار برلین به عنوان یک نماد در مستند من به تصویر کشیده شود.
به گفته برق‌نورد، در حال حاضر دیوار برلین به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده که مردم از سراسر دنیا خود را به آن می‌رسانند و با آن عکس می‌گیرند و حتی خرده‌ریزه‌های این دیوار در مغازه‌ها فروخته می‌شود. وی ادامه داد: از نگاه من، این اتفاق عجیبی است. اولین بار که پای این دیوار ایستادم، حتی نتوانستم لبخند بزنم. در حقیقت تاریخی که پشت این دیوار پنهان شده، انقدر تلخ و غم‌انگیز است که مانع از خوشحالی من برای گرفتن عکسی یادگاری با آن شد.
علاقه‌مندم یک مستند بلند درباره موضوع ملیت و پاسپورت بسازم
وی با بیان اینکه علاقه‌مند است یک مستند بلند درباره موضوع ملیت و پاسپورت بسازد و به ابعاد مختلف چنین مفهومی بپردازد، توضیح داد: فکر می‌کنم آنچه ما در «پنهان» شاهد آن هستیم تازه یک مقدمه، طرح سوال و برانگیزاننده حساسیت است. در واقع بسیار جا دارد تا به آن بیش از این‌ها پرداخته شود. بارها هنگام ساخت این فیلم به این فکر کردم که به این مستند، صرفا به چشم یک پژوهش برای ساخت یک مستند بلند نگاه کنم اما سرانجام به این نتیجه رسیدم که یک فیلم کوتاه از دل آن خلق کنم. این را می‌دانم که این موضوع کاملا ظرفیت این را دارد که درباره آن یک فیلم مستند بلند ساخته و به ابعاد مختلف آن بیش از این نگاه شود. این تصمیمی است که از زمان ساخت فیلم دارم و اگر امکانش فراهم شود برای آینده این پروژه را به ثمر خواهم رساند.
یکی از تهیه‌کنندگان «پنهان» در پایان درباره اکران مستند خود در این زمان خاطرنشان کرد: ترجیح می‌دادم فیلم زودتر اکران شود، چرا که در حال حاضر ۲ سال و نیم از ساخت آن گذشته است. اگر نمایش آن در زمانی که توانسته بود در جشن مستقل سینمای مستند، جشنواره فیلم کوتاه تهران و جشنواره سینماحقیقت موفقیت‌ها و جوایزی کسب کند اتفاق می‌افتاد، بهتر بود اما به هر صورت خوشحالم فیلم در نهایت اکران و نقدهای مهم و خوبی درباره آن نوشته شد.
